Η Απάτη στην αγροδιατροφική αλυσίδα (Agri-Food Fraud) περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δόλιων ή παραπλανητικών πρακτικών, όπως η νοθεία/σκόπιμη παραποίηση προϊόντος, η απομίμηση (counterfeit) προϊόντων, η ψευδής και παραπλανητική επισήμανση, η παράνομη εμπορία (grey market), η πλαστογράφηση/παραποίηση εγγράφων και αφορά, εκτός από τον τομέα των τροφίμων και σε τομείς όπως η φυτοϋγεία, η υγεία των ζώων και οι ζωοτροφές.

Στο πλαίσιο της υφιστάμενης εθνικής νομοθεσίας (Ν. 4235/2014) ορίζονται ως «νοθευμένα τρόφιμα» ορίζονται εκείνα στα οποία προστέθηκαν ύλες συνήθως ευτελέστερης αξίας για κερδοσκοπία ή για καλύτερη εμφάνιση των προϊόντων, στην οποία δεν ανταποκρίνονται πραγματικά.

Στην ενωσιακή νομοθεσία δεν υπάρχει σαφής ορισμός για την «απάτη» στην αγροδιατροφική αλυσίδα, ωστόσο έχουν τεθεί (4) λειτουργικά κριτήρια, τα οποία πρέπει να ικανοποιούνται στο σύνολό τους, προκειμένου μια μη συμμόρφωση να θεωρηθεί ως «απάτη».

Επομένως, η έννοια της απάτης σχετίζεται με τις περιπτώσεις που ενυπάρχει:

1. Παραβίαση της ενωσιακής νομοθεσίας: Παραβίαση ενός ή περισσότερων κανόνων που ορίζονται στη νομοθεσία της ΕΕ για την αγροδιατροφική αλυσίδα, όπως αναφέρεται στο άρθρο 1(2) του Κανονισμού (ΕΕ) 2017/625.
2. Πρόθεση: Η παραβίαση της νομοθεσίας διαπράττεται σκόπιμα. Η πρόθεση επαληθεύεται όταν διάφοροι παράγοντες αποδεικνύουν ότι ορισμένες μη συμμορφώσεις δεν είναι τυχαίες, όπως η σκόπιμη αντικατάσταση ενός συστατικού υψηλής ποιότητας με ένα συστατικό χαμηλότερης ποιότητας σε αντίθεση με μια τυχαία επιμόλυνση λόγω της διαδικασίας παραγωγής.
3. Εξαπάτηση του καταναλωτή: Πρακτικές που εξαπατούν τον καταναλωτή ως προς τις πραγματικές ιδιότητες του προϊόντος, για παράδειγμα προσθήκη χρωστικών/αρώματος για την απόκρυψη της χαμηλής ποιότητας του προϊόντος, κτλ.
4. Οικονομικό Όφελος: Ο τελών την απάτη προσβλέπει, έχει κίνητρο την αποκόμιση αδικαιολόγητου οικονομικού οφέλους ή ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος.

Παραδείγματα απάτης

• Πώληση μη βιολογικών τροφίμων ως βιολογικά
• Απομίμηση ΠΟΠ/ΠΓΕ προϊόντων
• Χρήση μη εγκεκριμένων/μη δηλούμενων προσθέτων για βελτίωση ποιοτικών χαρακτηριστικών
• Μη εγκεκριμένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας κρέατος
• Παράνομα σφαγεία
• Πώληση αυγών ως ελευθέρας βοσκής ενώ δεν είναι
• Παράνομα εισαγόμενα τρόφιμα
• Χρήση μη εγκεκριμένων κτηνιατρικών φαρμάκων
• Απουσία συνοδευτικών εγγράφων
• Αντιποίηση/Παραχάραξη γνωστού εμπορικού σήματος ή συσκευασίας
• Ανάμιξη συστατικού με υψηλή αξία/ποιότητα με άλλο χαμηλότερης αξίας/ποιότητας (π.χ. ανάμιξη εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου με πυρηνέλαιο)
• Δόλιες πρακτικές για ισχυρισμούς υγείας π.χ. Covid
• Παραπλανητική επισήμανση ως προς τη χώρα προέλευσης

Η απάτη, ενδέχεται, να εγκυμονεί κινδύνους για τη δημόσια υγεία όταν οδηγεί σε μη ασφαλή τρόφιμα. Σε κάθε περίπτωση, όμως, επιφέρει οικονομικές απώλειες, τόσο για τους καταναλωτές, όσο και τις επιχειρήσεις (business-to business διακίνηση τροφίμων / πρώτων υλών υποκείμενων σε απάτη). Η απάτη κλονίζει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών, απειλεί την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς και έχει σοβαρές επιπτώσεις στο νόμιμο εμπόριο και τις νόμιμα λειτουργούσες επιχειρήσεις.  

Είναι σημαντικό, τόσο οι επιχειρήσεις, όσο και οι καταναλωτές, να γνωρίζουν πως το να προμηθεύονται τρόφιμα σε τιμές πολύ χαμηλότερες από την τρέχουσα τιμή  της αγοράς, ή/και από πηγές που δεν είναι αξιόπιστες και που δεν επιτρέπουν τον εντοπισμό του προϊόντος, μπορεί να οδηγήσει σε πιθανή εξαπάτησή τους, και για τις επιχειρήσεις να τις εμπλέξει, υπό ορισμένες συνθήκες, σε δόλιες πρακτικές.