1. Τι είναι τα πρόσθετα τροφίμων;

Τα πρόσθετα είναι ουσίες, οι οποίες χρησιμοποιούνται για διάφορους λόγους, όπως είναι η συντήρηση, ο χρωματισμός, η γλύκανση κ.λπ., κατά την παρασκευή των τροφίμων.Σύμφωνα με τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρόσθετο τροφίμων είναι «κάθε ουσία που συνήθως δεν καταναλώνεται αυτή καθ’ εαυτή ως τρόφιμο και δεν χρησιμοποιείται συνήθως ως χαρακτηριστικό συστατικό τροφίμων, είτε έχει θρεπτική αξία είτε όχι, και της οποίας η σκόπιμη προσθήκη στο τρόφιμο για ένα τεχνολογικό σκοπό κατά την παρασκευή, τη μεταποίηση, την προετοιμασία, την επεξεργασία, τη συσκευασία, τη μεταφορά ή την αποθήκευση αυτού του τροφίμου έχει ως αποτέλεσμα, ή αναμένεται εύλογα να έχει ως αποτέλεσμα, ότι η ουσία ή παράγωγα αυτής καθίστανται άμεσα ή έμμεσα συστατικό αυτών των τροφίμων».

2. Γιατί χρησιμοποιούνται τα πρόσθετα;

Τα πρόσθετα μπορεί να χρησιμοποιούνται για διάφορους λόγους. Η νομοθεσία της ΕΕ προσδιορίζει 26 «τεχνολογικούς σκοπούς». Τα πρόσθετα χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων ως:

Χρωστικές – για να προσθέσουν χρώμα σε ένα τρόφιμο ή να αποκαταστήσουν το χρώμα του τροφίμου

Συντηρητικά – αυτά προστίθενται για να παρατείνουν το χρόνο διατήρησης των τροφίμων προστατεύοντάς τα από μικροοργανισμούς

Αντιοξειδωτικά – πρόκειται για ουσίες οι οποίες παρατείνουν το χρόνο διατήρησης των τροφίμων προστατεύοντάς τα από την οξείδωση (δηλ. το τάγγισμα των λιπών και τις μεταβολές του χρώματος

Βελτιωτικά αλεύρων – πρόκειται για ουσίες που προστίθενται στο αλεύρι ή τη ζύμη για να βελτιώσουν την αρτοποιητική ικανότητά τους.

Τα πρόσθετα ομαδοποιούνται σε κατηγορίες σύμφωνα με την κύρια λειτουργία τους. Ωστόσο η κατάταξη ενός πρόσθετου σε συγκεκριμένη κατηγορία δεν αποκλείει τη χρησιμοποίησή του και σε άλλες λειτουργίες. Σε κάθε πρόσθετο αντιστοιχεί ένας τριψήφιος ή τετραψήφιος αριθμός. Πριν από τον αριθμό υπάρχει η ένδειξη Ε που δηλώνει ότι έχει εγκριθεί η κυκλοφορία του στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Χρησιμοποιώντας τον κωδικό αριθμό δεν συγχέονται τα πρόσθετα που έχουν περισσότερα από ένα ονόματα, ή παρόμοια ονόματα. Επίσης εξοικονομείται χώρος κατά την επισήμανση του τροφίμου.

Λειτουργικές κατηγορίες προσθέτων
(Πατήστε για να δείτε όλες τις λειτουργικές κατηγορίες)

3. Είναι ασφαλή τα πρόσθετα τροφίμων;

Η ασφάλεια όλων των προσθέτων τροφίμων, των οποίων η χρήση επιτρέπεται σήμερα, έχουν αξιολογηθεί από την επιστημονική επιτροπή για τα τρόφιμα (SCF) και/ή την ευρωπαϊκή αρχή για την ασφάλεια των τροφίμων (EFSA). Ο κατάλογος της ΕΕ περιλαμβάνει μόνο πρόσθετα των οποίων οι προτεινόμενες χρήσεις θεωρούνται ασφαλείς.
Επειδή οι περισσότερες από τις αξιολογήσεις χρονολογούνται από τη δεκαετία του ’80 και του ’90, ορισμένες μάλιστα ακόμη και από τη δεκαετία του ’70, έχει κριθεί σκόπιμο να επαναξιολογηθούν όλα τα εγκεκριμένα πρόσθετα από την EFSA. Η επαναξιολόγηση θα ολοκληρωθεί έως το 2020. Ανάλογα με τη γνωμοδότηση της EFSA, η Επιτροπή μπορεί να προτείνει την επανεξέταση των τρεχόντων όρων χρήσης των προσθέτων και αν χρειαστεί την αφαίρεση ενός προσθέτου από τον κατάλογο.
Ως αποτέλεσμα αυτού του προγράμματος επαναξιολόγησης έως τώρα έχει επανεξεταστεί η χρήση τριών χρωστικών τροφίμων, επειδή η EFSA μείωσε το επίπεδο της αποδεκτής ημερήσιας πρόσληψης (ADI) και έκρινε ότι η έκθεση του ανθρώπου στις χρωστικές αυτές είναι πιθανόν πολύ υψηλή. Επομένως, τα ανώτατα επίπεδα για τη χρήση των χρωστικών αυτών στα τρόφιμα θα μειωθούν στις αρχές του 2012. Πρόκειται για το κίτρινο κινολίνης (Ε 104), το κίτρινο sunset (E 110) και το πονσώ 4R (E 124).

4. Πώς αξιολογείται η ασφάλεια των προσθέτων τροφίμων;

Η ασφάλεια των προσθέτων τροφίμων αξιολογείται από την EFSA. Κάθε ουσία αξιολογείται βάσει ενός φακέλου ο οποίος υποβάλλεται από τον αιτούντα (συνήθως είναι ο παραγωγός ή πιθανός χρήστης ενός προσθέτου τροφίμων). Ο φάκελος αυτός πρέπει να περιέχει τη χημική ταυτοποίηση του προσθέτου, τη διαδικασία παρασκευής του, την αναλυτική μέθοδο, την αντίδραση και τη μελλοντική πορεία του στο τρόφιμο, την αναγκαιότητα, τις προτεινόμενες χρήσεις και τα τοξικολογικά στοιχεία.

Τα τοξικολογικά στοιχεία πρέπει να περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με τον μεταβολισμό, την υποχρόνια και χρόνια τοξικότητα, την ικανότητα καρκινογένεσης, τη γονοτοξικότητα, την τοξικότητα για την αναπαραγωγή και την ανάπτυξη και οποιαδήποτε άλλη μελέτη απαιτείται.

Βάσει όλων αυτών των στοιχείων η EFSA προσδιορίζει το ανώτατο επίπεδο πρόσληψης για το οποίο η συγκεκριμένη ουσία μπορεί να θεωρείται ασφαλής – τη λεγόμενη αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη (ADI - Acceptable Daily Intake). Ταυτόχρονα, η EFSA αξιολογεί επίσης, βάσει των προτεινόμενων χρήσεων που έχουν ζητηθεί για τα διάφορα τρόφιμα, εάν υπάρχει πιθανότητα υπέρβασης αυτής της αποδεκτής ημερήσιας πρόσληψης (ADI).

Εάν δεν υπάρχει πιθανότητα υπέρβασης του ορίου της ADI, η χρήση του προσθέτου θεωρείται ασφαλής.

5. Υπάρχει πιθανότητα κατανάλωσης προσθέτων τροφίμων σε επικίνδυνα υψηλά επίπεδα;

Όταν η EFSA αξιολογεί την πιθανή έκθεση σ’ ένα πρόσθετο τροφίμων, εξετάζει το ανώτατο επίπεδο που ζητείται να προστεθεί στα διάφορα τρόφιμα. Επιπλέον, η EFSA θεωρεί ότι οι μεγαλύτερες ποσότητες των τροφίμων αυτών καταναλώνονται σε καθημερινή βάση. Μόνο όταν αυτή η εκτιμώμενη έκθεση μέσω των διαφορετικών τροφίμων παραμένει κάτω από το επίπεδο της αποδεκτής ημερήσιας πρόσληψης, η EFSA κρίνει ότι η προτεινόμενη χρήση μιας ουσίας είναι ασφαλής. Εάν υπάρχει υπέρβαση της αποδεκτής ημερήσιας πρόσληψης, η Επιτροπή μπορεί να αποφασίσει τον περιορισμό της χρήσης του προσθέτου ή την απόρριψη της έγκρισής του.

Επομένως, η παρουσία προσθέτων τροφίμων πρέπει να θεωρείται ασφαλής, ακόμη και αν οι καταναλωτές τρώνε μεγάλες ποσότητες τροφίμων στα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί πρόσθετα στο ανώτατο επιτρεπτό επίπεδο.

6. Ποιοι είναι οι όροι για την έγκριση των προσθέτων τροφίμων;

Ένα πρόσθετο τροφίμων μπορεί να εγκριθεί μόνο εάν η χρήση του πληροί τους ακόλουθους όρους:

• βάσει των διαθέσιμων επιστημονικών στοιχείων, δεν παρουσιάζει κίνδυνο για την υγεία των καταναλωτών, στο επίπεδο της προτεινόμενης χρήσης
• υφίσταται εύλογη τεχνολογική ανάγκη που δεν μπορεί να επιτευχθεί με άλλο μέσο και
• η χρήση του δεν παραπλανά αλλά προσφέρει οφέλη στον καταναλωτή.

1. Τι είναι η νανοτεχνολογία;

Η νανοτεχνολογία είναι ο τομέας της επιστήμης και της τεχνολογίας που περιλαμβάνει τον έλεγχο των υλικών σε ατομικό και μοριακό επίπεδο. Οι χημικές ενώσεις θεωρούνται ότι είναι σε διαστάσεις νανο- όταν είναι περίπου 100 nm ή μικρότερες σε μέγεθος. Ο όρος «νανο» προέρχεται από την Ελληνική λέξη «Νάνος».Το νανόμετρο (nm) αντιστοιχεί σε ένα δισεκατομμυριοστό του μέτρου. Η νανοτεχνολογία προσφέρει ένα μεγάλο εύρος δυνατοτήτων για την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και εφαρμογών τόσο στον τομέα των τροφίμων/ζωοτροφών όσο και στον τομέα της συσκευασίας τροφίμων.

2. Γιατί χρησιμοποιούνται νανοϋλικά;

Τα νανοϋλικά μπορεί να έχουν διαφορετικές φυσικές και χημικές ιδιότητες σε σχέση με τα ίδια υλικά σε κανονική κλίμακα και έχουν τη δυνατότητα να συμπεριφέρονται διαφορετικά με πολλούς χρήσιμους τρόπους. Οι μοναδικές ιδιότητες των υλικών αυτών ή των οργανωμένων τους μορφών σε νανοκλίμακα, χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη νέων υλικών, δομών και εξοπλισμού που χρησιμοποιούνται σε τομείς όπως η ιατρική, τα τρόφιμα και η βιομηχανία ηλεκτρονικών.

3. Τι είναι τα μηχανικά νανοϋλικά; (ENMs, engineered nanomaterials)

Αναφέρονται ως νανοϋλικά τα οποία παράγονται για να χρησιμοποιηθούν στον τομέα των τροφίμων και των ζωοτροφών. Τα τρόφιμα και οι ζωοτροφές είναι δυνατόν να περιέχουν συστατικά με εσωτερικές δομές που μεμονωμένα μπορούν να καταταγούν στην νανοκλίμακα (π.χ. λιποσώματα, μικκύλια ή κρύσταλλοι). Πρέπει να σημειωθεί ότι ο όρος νανοϋλικά είναι μια κατηγοριοποίηση ενός υλικού μόνο όσον αφορά το μέγεθος των συστατικών μερών του. Δεν συνεπάγεται ότι φέρει κάποιο συγκεκριμένο κίνδυνο, ούτε ότι παρέχει κάποιες νέες ιδιότητες σε σχέση με τα μεγαλύτερης κλίμακας ομολογά του. Ο κίνδυνος ενός ENM θα καθοριστεί ανάλογα με την χημική του σύσταση, τις φυσικοχημικές ιδιότητες, τις αντιδράσεις με τους ιστούς και τα πιθανά επίπεδα έκθεσης.

4. Πως χρησιμοποιείται η νανοτεχνολογία; Πώς μπορεί η νανοτεχνολογία να χρησιμοποιηθεί σε τρόφιμα ή στην παραγωγή τροφίμων;

Οι νανοτεχνολογίες έχουν μια σειρά από πραγματικές ή πιθανές χρήσεις σε διάφορους τομείς όπως στην τεχνολογία της πληροφορίας, την ιατρική, τη βιομηχανία, την ενέργεια, την προστασία του περιβάλλοντος, και την παραγωγή τροφίμων και ζωοτροφών. Για παράδειγμα, τα αντηλιακά προϊόντα μπορεί να χρησιμοποιούν ουσίες οι οποίες σε νανο-μέγεθος κάνουν το αντηλιακό διαφανές, αλλά εξακολουθούν να μπλοκάρουν τις ακτίνες UV. Στην παραγωγή τροφίμων, οι επιχειρήσεις και τα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο βρίσκονται επί του παρόντος στην έρευνα και την ανάπτυξη εφαρμογών σε τομείς όπως:

• Τεχνολογίες παραγωγής / επεξεργασίας τροφίμων
• Συσκευασία τροφίμων και υλικών σε επαφή με τρόφιμα
• Παρακολούθηση της ποιότητας των τροφίμων και της φρεσκάδας και βελτίωση της ιχνηλασιμότητας
• Τροποποίηση των ιδιοτήτων των τροφίμων, όπως γεύση, υφή και θρεπτική αξία.

 Ειδικότερα :

• Επεξεργασία τροφίμων: χρησιμοποιούνται νανοκάψουλες για τη χορήγηση ενισχυτικών του αρώματος, για τη βελτίωση της βιοδιαθεσιμότητας συστατικών, για τη διάχυση φυτοστεροειδών σε αντικατάσταση της χοληστερόλης του κρέατος, για βελτίωση του ιξώδους και ως ζελατινοποιητικοί παράγοντες. Νανοσωματίδια χρησιμοποιούνται για την επιλεκτική σύνδεση και απομάκρυνση χημικών ή παθογόνων παραγόντων από τα τρόφιμα και νανογαλακτώματα για την καλύτερη διάθεση και διασπορά των θρεπτικών συστατικών. Συγκεκριμένα, για την ανίχνευση των παθογόνων μικροβίων στα τρόφιμα (π.χ. E. coli και Listeria), τοποθετούνται σε νανοσωματίδια δείγματα DNA τα οποία όταν έρχονται σε επαφή με το DNA της E. coli ή της Listeria, παράγεται φθορισμός οπότε και ανιχνεύεται ο παθογόνος παράγοντας. Άλλη μια εφαρμογή της νανοτεχνολογίας είναι η ενίσχυση του αρώματος των τροφίμων με ειδικά νανοσωματίδια τα οποία εμπεριέχουν χημικές ουσίες που θα απελευθερωθούν στο τρόφιμο, προσδίδοντας άρωμα ή συντηρητικές ουσίες που θα επιμηκύνουν τη διάρκεια ζωής του, όπως στο λάδι με ωμέγα-3 λιπαρά ή σε ποτά και αναψυκτικά. Οι νανοκάψουλες μπορεί να απελευθερώσουν στο νέο περιβάλλον όπου θα φθάσουν (π.χ. πεπτικό σύστημα) θρεπτικές ή φαρμακευτικές ουσίες επιτρέποντας την άμεση και πιο αποτελεσματική δράση τους.

• Συσκευασία τροφίμων: η εφαρμογή της νανοτεχνολογίας στη συσκευασία των τροφίμων αποτελεί μια ακόμα σημαντική εξέλιξη που έχει σκοπό τον έλεγχο και την προστασία του τροφίμων. Χρησιμοποιούνται νανοαισθητήρες για τον έλεγχο θερμοκρασίας, υγρασίας και χρόνου, νανοστιβάδες ως υλικά φραγμού για την παρεμπόδιση της καταστροφής και απορρόφησης του οξυγόνου, νανοστιβάδες ελαφρότερες, σκληρότερες και θερμοανθεκτικές, ηλεκτροχημικοί νανοαισθητήρες για την ανίχνευση του αιθυλενίου καθώς και αντιμικροβιακές και αντιμυκητιακές επικαλύψεις επιφανειών με νανοσωματίδια από ασήμι, μαγνήσιο, ψευδάργυρο. Είναι η ονομαζόμενη “ηλεκτρονική γλώσσα”, ένας νέος τύπος συσκευασίας με ενσωματωμένους ειδικούς νανοαισθητήρες, οι οποίοι ανιχνεύουν τους παθογόνους μικροοργανισμούς ή τις χημικές ουσίες που παράγονται καθώς το τρόφιμο αλλοιώνεται με αποτέλεσμα να παράγεται φθορισμός, χρώμα ή ακόμα να απελευθερώνονται συντηρητικές ουσίες (release on command). Οι μεγάλες βιομηχανίες τροφίμων ήδη έχουν αρχίσει την ενημέρωση του κοινού για τις έξυπνες συσκευασίες (smart packaging), τα κατ' απαίτηση συντηρητικά (on demand preservatives) και τα διαδραστικά τρόφιμα (interactive food) με τα οποία οι καταναλωτές θα έχουν τη δυνατότητα να τα τροποποιούν ανάλογα με τις ανάγκες τους ή τις γευστικές τους προτιμήσεις.

5. Ποια είναι τα πιθανά οφέλη από τη χρήση νανοτεχνολογιών στα τρόφιμα ή στην παραγωγή τροφίμων;

Οι νανοτεχνολογίες μπορεί να είναι σε θέση να διασφαλίσουν την καλύτερη προστασία και την παρακολούθηση της φρεσκάδας των τροφίμων, την επέκταση της διάρκειας ζωής των τροφίμων ή τη βελτίωση της γεύσης. Υπάρχουν επίσης εφαρμογές που στοχεύουν να μειώσουν το βάρος της συσκευασίας και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Οι νανοτεχνολογίες θα μπορούσαν να έχουν αντίκτυπο στα τρόφιμα και τον τομέα των ζωοτροφών στο μέλλον, ενδεχομένως προσφέροντας οφέλη για τη βιομηχανία και τον καταναλωτή. Ωστόσο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι για την υγεία αλλά και οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι.

6. Υπάρχουν κίνδυνοι που συνεπάγεται η χρήση αυτής της τεχνολογίας στα τρόφιμα ή στην παραγωγή των τροφίμων;

Η ραγδαία ανάπτυξη της νανοτεχνολογίας έχει επιφέρει μία σειρά ανησυχιών για την ασφάλεια των προϊόντων αλλά και για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αυτές προέρχονται από την έλλειψη πληροφοριών όσων αφορά τις πιθανές επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον καθώς οι φυσικοχημικές και βιολογικές ιδιότητες των νανοϋλικών είναι πιθανών να διαφέρουν κατά πολύ από αυτές των συμβατικών μορφών τους, όπως για παράδειγμα η αυξημένη χημική δραστικότητα λόγω της μεγαλύτερης επιφάνειάς τους. Έτσι η χρήση των νανοτεχνολογιών στην τροφική αλυσίδα μπορεί να οδηγήσει σε τρόφιμα ή σε συσκευασίες τροφίμων που έχουν διαφορετικές φυσικές και χημικές ιδιότητες σε σύγκριση με τα συμβατικά τρόφιμα. Παρ’ όλες τις πιθανές χρήσιμες εφαρμογές και τα οφέλη της νανοτεχνολογίας, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι πιθανοί κίνδυνοι για την υγεία των καταναλωτών αλλά και για το περιβάλλον.

Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) είναι η Αρχή που αξιολογεί την επικινδυνότητα για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για να εξασφαλιστεί η πλήρης και ενημερωμένη αξιολόγηση της επικινδυνότητας, η EFSA δημοσίευσε για πρώτη φορά έναν πρακτικό οδηγό για την αξιολόγηση των ενδεχόμενων κινδύνων που απορρέουν από τις εφαρμογές των νανοεπιστημών και νανοτεχνολογιών στην τροφική αλυσίδα.

Ο οδηγός καλύπτει εκτιμήσεις επικινδυνότητας διαφόρων εφαρμογών τροφίμων και ζωοτροφών, όπου περιλαμβάνονται τα πρόσθετα τροφίμων, ένζυμα, αρωματικά, υλικά σε επαφή με τρόφιμα, νέα τρόφιμα, πρόσθετα ζωοτροφών και φυτοπροστατευτικές ουσίες. Ο οδηγός υποδεικνύει πιθανές αβεβαιότητες που θα πρέπει να εξετάζονται κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης της επικινδυνότητας.

Στο πλαίσιο της ταχείας εξέλιξης της αξιολόγησης επικινδυνότητας των νανοϋλικών αυτός ο οδηγός θα ενημερώνεται κατάλληλα.

• Οδηγός για την αξιολόγηση της επικινδυνότητας από την εφαρμογή των νανοεπιστημών και νανοτεχνολογιών στην αλυσίδα τροφίμων και ζωοτροφών
• Θέμα: Ενότητα νανοτεχνολογία από την ιστοσελίδα της EFSA

7. Μπορούν τα νανοσωματίδια των συσκευασιών να περάσουν στα τρόφιμα;

Το αν τα νανοσωματίδια μπορούν να μεταφερθούν από τις συσκευασίες στα τρόφιμα εξαρτάται κυρίως από το πώς έχει εφαρμοστεί το στρώμα των νανοσωμάτων. Η μεταφορά δεν μπορεί να αποκλειστεί όπου αυτά έρχονται σε άμεση επαφή με τα τρόφιμα. Σε αυτήν την περίπτωση, επομένως θα πρέπει να αποδειχτεί ότι το προϊόν είναι ακίνδυνο για τους καταναλωτές.

8. Υπάρχουν προϊόντα διατροφής με συστατικά νανο-μεγέθους που είναι διαθέσιμα στην αγορά της ΕΕ;

Η έγκριση των προϊόντων που πωλούνται στην ΕΕ είναι ευθύνη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών της ΕΕ. Η τεχνολογία είναι διαθέσιμη και κάποια υλικά σε νανοκλίμακα έχουν εγκριθεί για χρήση σε συσκευασίες από πλαστικό. Η EFSA έχει μέχρι σήμερα πραγματοποιήσει μόνο μερικές αξιολογήσεις επικινδυνότητας των νανοσωματιδίων υλικών που χρησιμοποιούνται σε υλικά σε επαφή με τρόφιμα (τα λεγόμενα νοήμονα υλικά συσκευασίας) και σε συμπληρώματα διατροφής:

• Titanium nitride, νανοσωματίδια (Νοέμβριος 2008). Η EFSA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη χρήση των νανοσωματιδίων σε ένα υλικό που χρησιμοποιείται για την κατασκευή πλαστικών φιαλών δεν προκαλεί τοξικολογική ανησυχία εάν τα νανοσωματίδια δεν μεταναστεύουν στο τρόφιμο.

• Silver Hydrosol (Νοέμβριος 2008). Η EFSA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ασφάλεια των σωματιδίων αργύρου που χρησιμοποιήθηκαν στο συμπλήρωμα διατροφής Silver Hydrosol δεν ήταν δυνατόν να εκτιμηθεί λόγω των ανεπαρκών πληροφοριών που υποβλήθηκαν.
• Επίστρωση διοξειδίου του πυριτίου (SiOx) (Φεβρουάριος 2007). Η EFSA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το διοξείδιο του πυριτίου πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως παράγοντας για την επιφανειακή επεξεργασία του τερεφθαλικού πολυαιθυλενίου (PET).

Στο μέλλον, οι επιστημονικές ομάδες της ΕFSA μπορεί να κληθούν να εξετάσουν την ασφάλεια και άλλων προϊόντων που περιέχουν νανοϋλικά,. Η παρακολούθηση της ευρωπαϊκής αγοράς σχετικά με τα προϊόντα που κυκλοφορούν βαρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη. Περαιτέρω πληροφορίες είναι διαθέσιμες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στον παρακάτω ιστότοπο.

• Νανοτεχνολογία - Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Υγείας και Καταναλωτών

9. Ποιό είναι το νομοθετικό πλαίσιο για την νανοτεχνολογία στην ΕΕ;

Η νομοθεσία και τα μέτρα διαχείρισης της επικινδυνότητας είναι στο πεδίο αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των κρατών μελών της ΕΕ που είναι υπεύθυνοι για την εξέταση κατάλληλων μέτρων και αξιολόγηση της υφιστάμενης νομοθεσίας, με βάση τις γνωμοδοτήσεις της ΕFSA. Σε γενικές γραμμές, η ΕΕ αποφάσισε να λάβει μια «ολοκληρωμένη, ασφαλή και υπεύθυνη προσέγγιση» για την ανάπτυξη των νανοτεχνολογιών. Αυτό περιλαμβάνει:

• Επανεξέταση και προσαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ
• Παρακολούθησης της ασφάλειας
• Συμμετοχή σε διάλογο με τις εθνικές αρχές, φορείς και πολίτες

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο είναι εμπλεκόμενoι στην ανάπτυξη πολιτικών για τις νανοτεχνολογίες. Η νομοθεσία της ΕΕ επιδιώκει να εξασφαλίσει υψηλό επίπεδο προστασίας της δημόσιας υγείας και της ασφάλειας των καταναλωτών, των εργαζομένων και του περιβάλλοντος και στον τομέα των νανοτεχνολογιών.

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να αναζητήσετε στους παρακάτω ιστότοπους.

• Πολιτική της ΕΕ στον τομέα της νανοτεχνολογίας - Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Υγείας και Καταναλωτών
• Νομοθετικά θέματα για τα νανοϋλικά - Ευρωπαϊκή Επιτροπή

1. Τι είναι η ασπαρτάμη;

Η ασπαρτάμη είναι μια συνθετική, μη θρεπτική, γλυκαντική ουσία (sweetener), που κυκλοφορεί στην αγορά με διάφορα εμπορικά ονόματα και χρησιμοποιείται ευρύτατα ως υποκατάστατο του δισακχαρίτη σακχαρόζη (τη γνωστή ζάχαρη). Η ασπαρτάμη παρέχει περίπου 4Kcal/g, αλλά η θερμιδική της συνεισφορά μπορεί να θεωρηθεί μηδενική λόγω της ελάχιστης ποσότητας που απαιτείται για την επίτευξη του ίδιου γλυκαντικού αποτελέσματος με τη ζάχαρη, καθώς είναι 180-200 φορές γλυκύτερη.

2. Σε ποια προϊόντα χρησιμοποιείται;

Η ασπαρτάμη χρησιμοποιείται για να προσδώσει γλυκύτητα σε μία ποικιλία τροφίμων και μη-αλκοολούχων ποτών όπως αναψυκτικά, επιδόρπια, γλυκά, τσίχλες, γιαούρτια, προϊόντα μειωμένων θερμίδων και προϊόντα ελέγχου βάρους αλλά και ως επιτραπέζιο γλυκαντικό. Η χρήση της έχει εγκριθεί τα τελευταία 20 χρόνια σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο ακολουθώντας ενδελεχή αξιολόγηση της ασφάλειάς της. Οι καταναλωτές μπορούν να αναγνωρίσουν τα τρόφιμα που περιέχουν ασπαρτάμη καθώς αυτή αναγράφεται στη λίστα των συστατικών στην επισήμανση των προϊόντων. Όπως σε όλα τα πρόσθετα των τροφίμων, μετά την έγκριση χρήσης τους, έτσι και στην ασπαρτάμη έχει αποδοθεί ένας “αριθμός-Ε”. Η παρουσία της στα τρόφιμα υποδηλώνεται είτε με το όνομα (π.χ. ασπαρτάμη) ή με τον αριθμό Ε 951.

3. Είναι ασφαλές να καταναλώνουμε τρόφιμα που περιέχουν ασπαρτάμη;

Οι γλυκαντικές ουσίες όπως η ασπαρτάμη που ταξινομούνται ως πρόσθετα τροφίμων και η χρήση τους στα τρόφιμα ελέγχεται αυστηρά από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία που απαιτεί ότι μόνο τα εγκεκριμένα πρόσθετα μπορούν να χρησιμοποιούνται στην παρασκευή ή την προετοιμασία των τροφίμων. Ένα νέο πρόσθετο για το οποίο απαιτείται έγκριση στην ΕΕ πρέπει να περάσει από μια ενδελεχή αξιολόγηση της ασφάλειας από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA). Πριν από την ίδρυση της EFSA το 2002, η λειτουργία αυτή διενεργούνταν από την Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων (ΕΕΤ). Ο παρασκευαστής ενός πιθανού νέου προσθέτου δεν πρέπει μόνο να αποδείξει ότι υπάρχει πραγματική ανάγκη για την εν λόγω ουσία, αλλά πρέπει επίσης να καταθέσει τοξικολογικές μελέτες (μελέτες για να διαπιστωθεί κατά πόσον μια ουσία είναι βλαβερή), συμπεριλαμβανομένων των δοκιμών για την αξιολόγηση της γονιδιοτοξικότητας, δηλαδή της δυνατότητας να παρεμβαίνει στο γενετικό υλικό που μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη του καρκίνου ή αρνητικών επιπτώσεων σε μελλοντικές γενιές. Μετά την αξιολόγηση του συγκεκριμένου προσθέτου και αφού αποδειχτεί ότι δεν παραπλανάται ο καταναλωτής, το εν λόγω πρόσθετο εντάσσεται στον κατάλογο των προσθέτων της ΕΕ. Εάν υπάρχουν οποιεσδήποτε αμφιβολίες σχετικά με την ασφάλεια ενός προσθέτου, τότε η ουσία δεν εγκρίνεται.

Η ασπαρτάμη έχει εγκριθεί για χρήση και περιλαμβάνεται στη «θετική λίστα» των εγκεκριμένων πρόσθετων της ΕΕ μετά από αυστηρή αξιολόγηση της ασφάλειας. Η πρώτη αξιολόγηση για την ασφάλεια της ασπαρτάμης πραγματοποιήθηκε στην Ευρώπη και δημοσιεύτηκε από τη Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων (ΕΕΤ) το 1984, ενώ επαναεπιβεβαιώθηκε το 2002. Από τότε η EFSA αξιολογεί τακτικά την ασφάλεια της ασπαρτάμης και οι επιστημονικές της ομάδες έχουν εκδώσει διάφορες επιστημονικές γνωμοδοτήσεις σχετικά με το γλυκαντικό αυτό. Το 2009 η ομάδα ANS της EFSA κατέληξε στο συμπέρασμα σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία -συμπεριλαμβανομένης της μελέτης του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Ramazzini που δημοσιεύτηκε το 2007- ότι δεν υπήρξε καμία ένδειξη καρκινογόνου δράσης της ασπαρτάμης και επομένως κανένας λόγος επανακαθορισμού της καθιερωμένης αποδεκτής ημερήσιας πρόσληψης (ADI) (1) των 40mg/kg βάρους σώματος. Μία παλαιότερη γνωμοδότηση, μετά την πρώτη μελέτη για την ασπαρτάμη από το ίδρυμα Ramazzini, εγκρίθηκε από την πρώην ομάδα AFC της ΕFSA το 2006 και είχε επίσης επαναβεβαιώσει την ασφάλεια της εν λόγω γλυκαντικής ουσίας. Η ασπαρτάμη έχει επίσης αξιολογηθεί από άλλους φορείς, όπως είναι η μικτή επιτροπή εμπειρογνωμόνων των οργανισμών FAO / WHO για τα πρόσθετα, η Υπηρεσία Προτύπων Τροφίμων του Ηνωμένου Βασιλείου (FSA) και η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των Ηνωμένων Πολιτειών (FDA).

Το μέγιστο επίπεδο στο οποίο τα πρόσθετα, όπως η ασπαρτάμη μπορούν να χρησιμοποιηθούν, καθώς επίσης και τα συγκεκριμένα τρόφιμα στα οποία μπορεί να προστίθεται θεσπίστηκαν με Ευρωπαϊκή νομοθεσία. Τα επίπεδα αυτά καθορίζονται σε τέτοιες τιμές που να εξασφαλίζουν ότι ένα άτομο που καταναλώνει μια τυπική δίαιτα δεν θα υπερβεί την Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη (ADI) που καθορίζεται για το εν λόγω πρόσθετο. Στην περίπτωση των γλυκαντικών όπως η ασπαρτάμη, τα επίπεδα αυτά έχουν οριστεί σε τιμές που λαμβάνουν υπόψη τους ιδιαίτερα ευάλωτους πληθυσμούς όπως οι διαβητικοί, οι οποίοι πρέπει να αποφεύγουν τη ζάχαρη που περιέχουν τα τρόφιμα και τα ποτά, και τα παιδιά που είναι γνωστό ότι καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες μη αλκοολούχων ποτών, όπως τα ανθρακούχα ποτά στα οποία μπορεί να προστίθεται ασπαρτάμη για λόγους γλύκανσης.

Η χρήση των γλυκαντικών (και της ασπαρτάμης) ρυθμίζεται σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο από τον Καν. 1333/2008/ΕΚ για τα πρόσθετα τροφίμων και το Παράρτημα της Οδηγίας 94/35/ΕΚ, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις γλυκαντικές ύλες που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν στα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, το οποίο έχει μεταφερθεί στον Κώδικα Τροφίμων και Ποτών, άρθρο 68. Το Παράρτημα της οδηγίας εφαρμόζεται μέχρι την εφαρμογή του Παραρτήματος ΙΙ του Καν.1333/2008/ΕΚ.

Ισχύουσα νομοθεσία για τα πρόσθετα τροφίμων.

4. Γιατί δημιουργήθηκαν ερωτήσεις σχετικά με την ασπαρτάμη στο παρελθόν;

Πριν από την έγκριση της και από τότε που εισήχθηκε στην αγορά, η ασφάλεια της ασπαρτάμης είχε πυροδοτήσει το ενδιαφέρον και τις αμφισβητήσεις. Οι ερωτήσεις δημιουργήθηκαν αρχικά λόγω κάποιων παλιότερων πειραματικών μελετών σε πειραματόζωα που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ασφάλειάς της. Εθνικά και διεθνή νομοθετικά και συμβουλευτικά όργανα πραγματοποίησαν εκτενείς αξιολογήσεις επικινδυνότητας πάνω στην ασπαρτάμη. Όλα κατέληξαν ότι οι επιστημονικές αποδείξεις είναι επαρκείς για να επιβεβαιώσουν ότι η ασπαρτάμη είναι ασφαλής για κατανάλωση.

5. Γιατί δημιουργήθηκαν νέες ερωτήσεις για την ασφάλεια της ασπαρτάμης;

Το 2010, δημοσιεύτηκαν δύο μελέτες που αφορούσαν την πιθανή επικινδυνότητα που σχετίζεται με την κατανάλωση συνθετικών γλυκαντικών δηλαδή, μία μελέτη καρκινογένεσης σε ποντίκια που κατανάλωναν ασπαρτάμη μέσω της τροφής που πραγματοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Ramazzini (European Ramazzini Foundation, ERF) (Soffriti et al., 2010) (2), και μία επιδημιολογική μελέτη για την σχέση μεταξύ λήψης τεχνητά ζαχαρούχων αναψυκτικών και αυξημένης συχνότητας πρόωρου τοκετού (Haldorsson et al, 2010) (3). Στην δήλωσή της, τον Φεβρουάριο του 2011, η EFSA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι δύο μελέτες δεν δίνουν κάποια αιτία επανεξέτασης των προηγούμενων εκτιμήσεων για την ασπαρτάμη ή άλλων γλυκαντικών που επιτρέπονται επί του παρόντος από την ΕΕ. Η ανασκόπηση των μελετών αυτών από την EFSA πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την γαλλική αρχή για την ασφάλεια τροφίμων, περιβάλλοντος και επαγγελματικής περίθαλψης (ANSES), η οποία αναλαμβάνει επίσης εργασίες στον τομέα αυτό.

6. Τι συμβαίνει με την ασπαρτάμη όταν εισαχθεί στον οργανισμό;

Μετά την εισαγωγή της στον οργανισμό, η ασπαρτάμη μεταβολίζεται στο έντερο παρέχοντας τρία συστατικά: ασπαρτικό οξύ, φαινυλανανίνη και μεθανόλη. Όλες αυτές οι ουσίες απορροφούνται φυσιολογικά από τον οργανισμό. Η ασπαρτάμη η ίδια, δεν εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος, ούτε συσσωρεύεται στο σώμα. Τα τρία προϊόντα μεταβολισμού της ασπαρτάμης υπάρχουν φυσικά και σε άλλα τρόφιμα που χρησιμοποιούνται από τον οργανισμό για διάφορες λειτουργίες με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Σε σύγκριση με τα κοινά τρόφιμα, η ποσότητα των συστατικών αυτών που λαμβάνονται από την ασπαρτάμη είναι πολύ μικρή. Για παράδειγμα, το άπαχο γάλα περιέχει περίπου 6 φορές περισσότερη ποσότητα φαινυλαλανίνης και 13 φορές περισσότερη ποσότητα ασπαρτικού οξέος σε σύγκριση με τις αντίστοιχες ποσότητες που εμπεριέχεται σε ένα διαιτητικό μη αλκοολούχο ποτό με ασπαρτάμη. Για την ασπαρτάμη συχνά αναφέρεται ως παράγοντας ανησυχίας η παραγόμενη κατά το μεταβολισμό της μεθανόλη, αν και οι παραγόμενες ποσότητες είναι ελάχιστες και συχνά πολύ μικρότερες από ποσότητες που υπάρχουν κατά φυσικό τρόπο σε διάφορους χυμούς και ποτά. Εκτελέστηκαν εκτεταμένες έρευνες για την ασπαρτάμη και τα προϊόντα μεταβολισμού της μέσω πειραματικών μελετών σε ζώα και ανθρώπους όπως επίσης μελέτες πρόσληψης και παρακολούθησης μετά την αγορά. Εκτός από τις πλήρεις αξιολογήσεις ασφάλειας που πραγματοποιήθηκαν στο παρελθόν, το 2002 η ΕΕΤ προέβει σε αναθεώρηση όλων των αρχικών και πιο πρόσφατων στοιχείων για την ασπαρτάμη και κατέληξε ότι είναι ασφαλής για κατανάλωση.

7. Τι προκύπτει από την πρόσφατη έρευνα που αναφέρει συσχέτιση μεταξύ πρόσληψης τεχνητά ζαχαρούχων αναψυκτικών και αύξησης των περιστατικών πρόωρου τοκετού;

Το Φεβρουάριο του 2011, η EFSA αξιολόγησε το δημοσίευμα των Haldorsson et al. το οποίο υποστηρίζει ότι η καθημερινή πρόσληψη συνθετικών ζαχαρούχων αναψυκτικών ίσως σχετίζεται με αυξημένη επικινδυνότητα πρόωρου τοκετού. Η EFSA κατέληξε ότι δεν υπάρχει κανένα διαθέσιμο στοιχείο που να υποστηρίζει μία πιθανή σχέση μεταξύ κατανάλωσης συνθετικών ζαχαρούχων αναψυκτικών και πρόωρου τοκετού. Επιπλέον, επισήμανε ότι απαιτούνται πρόσθετες μελέτες είτε για να επιβεβαιώσουν, είτε για να απορρίψουν τέτοιου είδους σχέση. Δεδομένου ότι η συσχέτιση που βρέθηκε σύμφωνα με τους συγγραφείς, φαίνεται να αφορά πρόωρους τοκετούς που οφείλονται σε ιατρική παρέμβαση και όχι αυθόρμητους, η EFSA τόνισε ότι το ιατρικό ιστορικό και τα κριτήρια με τα οποία πάρθηκαν ιατρικές αποφάσεις για πρόκληση τοκετού είναι παράγοντες που θα πρέπει να διερευνηθούν εκτενέστερα. Η EFSA αναφέρει ότι θα πρέπει να πραγματοποιηθούν μελέτες που να εξετάζουν και άλλους σημαντικούς παράγοντες που ίσως ασκούν κάποια επίδραση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όπως η πρόσληψη διαφόρων άλλων ουσιών μέσω της διατροφής.

8. Ποιος ρυθμίζει την χρήση της ασπαρτάμης μέσα στην ΕΕ; Ποιος είναι ο ρόλος της EFSA;

Ο ρόλος της EFSA είναι να παρέχει ανεξάρτητες επιστημονικές πληροφορίες σε ερωτήσεις που σχετίζονται με την ασφάλεια τροφίμων και ζωοτροφών και να κοινοποιεί τις πληροφορίες της στο ευρύ κοινό. Είναι προφανές ότι, η EFSA και οι επιστημονικές τις ομάδες διενεργούν αξιολογήσεις ασφάλειας και αναθεωρούν στοιχεία, όπως η πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Ramazzini για την καρκινογόνο δράση της ασπαρτάμης σε πειραματόζωα. Η EFSA ούτε επιτρέπει ούτε απαγορεύει την χρήση των ουσιών στα τρόφιμα. Είναι ευθύνη των διαχειριστών επικινδυνότητας δηλαδή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των Κρατών Μελών της ΕΕ να καθορίσουν μέτρα όποτε και όπου απαιτούνται λαμβάνοντας υπόψη επιστημονικές πληροφορίες και αξιολογήσεις επικινδυνότητας. Τον Μάιο του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την EFSA να υποβάλει πλήρη επαναξιολόγηση για την ασφάλεια της ασπαρτάμης το 2012. Η επανεξέταση της συγκεκριμένης γλυκαντικής ουσίας ήταν προγραμματισμένη να ολοκληρωθεί το 2020 καθώς αποτελεί μέρος της συστηματικής επαναξιολόγησης όλων των προσθέτων τροφίμων που επιτρέπονται στην ΕΕ πριν από της 20 Ιανουαρίου 2009, όπως προβλέπεται και από τον Κανονισμό (EΕ) 257/2010. Η EFSA δέχτηκε την εντολή για επαναξιολόγηση της ασπαρτάμης, ορίζοντας την ανάγκη για λήψη επιστημονικών δεδομένων μέσω δημόσιας πρόσκλησης που ξεκίνησε την 1η Ιουνίου όπως επίσης και μια πλήρης βιβλιογραφική ανασκόπηση. Επιπλέον η EFSA θα συνεργαστεί με το Γαλλικό φορέα ANSES για την αξιολόγηση διατροφικών κινδύνων/οφέλους των γλυκαντικών.

Ιστότοπος της EFSA για την ασπαρτάμη

9. Υπάρχουν ειδικές οδηγίες προς ομάδες καταναλωτών;

Η EFSA θεωρεί ότι η ασπαρτάμη είναι ασφαλής για κατανάλωση και ότι δεν υπάρχει κανένα επιστημονικό στοιχείο μέχρι σήμερα που να αποτελεί αιτία επανεξέτασης της ασφάλειάς της. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις που η χρήση της πρέπει να αποφεύγεται, όπως π.χ. από άτομα που πάσχουν από την σπάνια μεταβολική ασθένεια φαινυλοκετονουρία (phenylketonuria, PKU), καθώς τα άτομα αυτά παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα να μεταβολίζουν την φαινυλανανίνη (ένα από τα προϊόντα υδρόλυσης της ασπαρτάμης κατά την είσοδο της στον οργανισμό), με αποτέλεσμα τη συσσώρευσή της στον οργανισμό με επιβλαβή επακόλουθα. Όλες οι συσκευασίες προϊόντων με ασπαρτάμη υποχρεωτικά φέρουν την προειδοποίηση ότι "περιέχει πηγή φαινυλαλανίνης".

(1.) Αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη (ADI) είναι μια εκτίμηση της ποσότητας ενός προσθέτου τροφίμων, εκφραζόμενη βάσει του σωματικού βάρους, η οποία μπορεί να προσλαμβάνεται ημερησίως σε όλη τη διάρκεια της ζωής, χωρίς αξιόλογο κίνδυνο για την υγεία (JECFA - Η μεικτή επιτροπή εμπειρογνωμόνων FAO / WHO για τα πρόσθετα τροφίμων).

(2.) Soffritti M, Belpoggi F, Manservigi M, Tibaldi E, Lauriola M, Falcioni L, Bua L. Aspartame administered in feed, beginning prenatally through life span, induces cancers of the liver and lung in male Swiss mice. Am J Ind Med. 2010 Dec;53(12):1197-206

(3.) Halldorsson TI, Strom M, Petersen SB, Olsen SF. Intake of artificially sweetened soft drinks and the risk of preterm delivery: a prospective cohort study in 59,334 Danish pregnant women. Am J Clin Nutr. 2010 Sep;92(3):626-33

Τι είναι η ασπαρτάμη;

Η ασπαρτάμη είναι ένα από τα σημαντικότερα γλυκαντικά. Χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο της ζάχαρης σε πολλά διαιτητικά τρόφιμα, όπως σε μη αλκοολούχα ποτά, σε επιδόρπια και άλλα είδη ζαχαροπλαστικής χαμηλής θερμιδικής περιεκτικότητας. Μπορεί να μεταβολισθεί από διάφορα ένζυμα, όπως εστεράσες και πεπτιδάσες, σε τρία συστατικά:

• Στη φαινυλαλανίνη και το ασπαρτικό οξύ, τα οποία είναι κοινά αμινοξέα. Σε φυσιολογικές συνθήκες, τα αμινοξέα αυτά βρίσκονται στο κρέας, στους σπόρους και στα γαλακτοκομικά προϊόντα.
• Στη μεθανόλη. Όταν η μεθανόλη βρεθεί στον οργανισμό μεταβολίζεται σε φορμαλδεΰδη, η οποία άμεσα μετατρέπεται σε φορμικό οξύ. Το φορμικό οξύ γρήγορα αποβάλλεται από τον οργανισμό ως διοξείδιο του άνθρακα και νερό.

Ιστορικό

Έχει ζητηθεί αρκετές φορές η αξιολόγηση της ασπαρτάμης και η συσχέτισή της με πιθανές αρνητικές συνέπειες. Συγκεκριμένα, η ασπαρτάμη είχε συνδεθεί στο παρελθόν με:

• Την πιθανότητα τοξικότητας από μεθανόλη, ένα από τα προϊόντα μεταβολισμού της ασπαρτάμης.
• Τις αυξημένες συγκεντρώσεις της φαινυλαλανίνης και του ασπαρτικού οξέος στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να μεταβάλλεται η νευροχημική σύσταση του εγκεφάλου.
• Την αυξημένη εμφάνιση επιληψίας.
• Την αυξημένη εμφάνιση όγκων του εγκεφάλου.
• Τον εθισμό στην ασπαρτάμη.

Αποτελέσματα των αξιολογήσεων

Η ασπαρτάμη βρίσκεται σε πολλά γνωστά τρόφιμα, όπως σε ορισμένα δημητριακά και αναψυκτικά (όπως για παράδειγμα η Diet Coke και η Coca - cola light). Έχει παρατηρηθεί ότι η ασπαρτάμη είναι 180 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη, με αποτέλεσμα τα διαιτητικά τρόφιμα, που τη περιέχουν, με λίγες θερμίδες να έχουν πολύ γλυκιά γεύση.

Η ασπαρτάμη και τα μεταβολικά της προϊόντα (δηλαδή η φαινυλαλανίνη, το ασπαρτικό οξύ και η μεθανόλη) ελέγχθηκαν σε αρκετές υποομάδες ατόμων, όπως σε υγιή βρέφη, σε παιδιά, σε εφήβους, σε ενήλικες, σε παχύσαρκα άτομα, σε διαβητικούς, σε γυναίκες που θηλάζουν, καθώς και σε άτομα που ήταν ετεροζυγωτικά για τη γενετική ασθένεια φαινυλκετονουρία, τα οποία δεν μπορούν να μεταβολίζουν το αμινοξύ φαινυλαλανίνη.

Έτσι, παρατηρήθηκε ότι πολλοί από τους διαβητικούς ανθρώπους (περίπου 16 εκατομμύρια στις ΗΠΑ) χρησιμοποιούν την ασπαρτάμη για να συμμορφωθούν με τη σύσταση του γιατρού να περιορίσουν την πρόσληψη υδατανθράκων. Η Αμερικανική Ένωση Διαβητικών θεωρεί ότι η ασπαρτάμη είναι ένα αποδεκτό υποκατάστατο της ζάχαρης και η χρήση της είναι ασφαλής για τους διαβητικούς.

Αντίστοιχα, διάφοροι Οργανισμοί, Ερευνητικά Ινστιτούτα και Οργανισμοί Υγείας πιστεύουν ότι η ασπαρτάμη δεν παρουσιάζει κίνδυνο στην υγεία του πληθυσμού, αφού η ποσότητα των αμινοξέων (φαινυλαλανίνης και ασπαρτικού οξέως) μπορεί εύκολα να μεταβολισθεί από τον οργανισμό και η ποσότητα της μεθανόλης είναι πολύ μικρή.

Συγκεκριμένα:

• Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (US Food and Drug Administration - FDA) έχει διενεργήσει πάνω από 100 τοξικολογικές και κλινικές μελέτες σχετικά με τη δράση της ασπαρτάμης. Τα αποτελέσματα των ερευνών είναι ευνοϊκά για την ασπαρτάμη, αφού αποτελεί ένα από τα 5 υποκατάστατα ζάχαρης, στα οποία έχει χορηγήσει άδεια κυκλοφορίας.
• Το Κέντρο Κλινικών Ερευνών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (MIT) συμπέρανε ότι ακόμη και μεγάλες ποσότητες ασπαρτάμης δεν είχαν αρνητικές επιδράσεις στην υγεία και την καλή κατάσταση των ανθρώπων που συμμετείχαν στη μελέτη.
• Το Δεκέμβριο 2002, η Ευρωπαϊκή Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων (Scientific Committee on Foods - SCF) δημοσίευσε γνωμοδότηση για την ασφάλεια της ασπαρτάμης. Αφού μελέτησε πάνω από 500 ερευνητικές εργασίες, συμπέρανε ότι δε χρειάζεται να αναθεωρήσει την προηγούμενη αξιολόγηση κινδύνου και ασφάλειας (που πραγματοποιήθηκε το 1996) που έλεγε ότι η ασπαρτάμη είναι ασφαλής. Η συγκεκριμένη Επιτροπή στηρίχθηκε και σε μελέτες της Γαλλικής Αρχής για την ασφάλεια των τροφίμων στην υγεία (Agence Francaise de Securite Sanitaire des Aliments - AFSSA). Η AFSSA μελέτησε πολλές δημοσιεύσεις σχετικά με τη χρήση της ασπαρτάμης και την ύπαρξη διαφόρων ασθενειών, όπως όγκους στον εγκέφαλο και συμπέρανε ότι κανένα επιστημονικό στοιχείο δεν μπορεί να δικαιολογήσει ή να αποδείξει αυτό το γεγονός.

Εξαίρεση ως προς την ασφάλεια στη χρήση της ασπαρτάμης αποτελεί μόνο μια μικρή ομάδα ατόμων, που πάσχουν από την σπάνια κληρονομική ασθένεια, τη φαινυλκετονουρία. Τα άτομα αυτά θα πρέπει να περιορίζουν και να αποφεύγουν την πρόσληψη του αμινοξέος "φαινυλαλανίνη" που βρίσκεται στην ασπαρτάμη.

Όλες οι συσκευασίες προϊόντων με ασπαρτάμη υποχρεωτικά φέρουν την προειδοποίηση ότι "περιέχει πηγή φαινυλαλανίνης".

Τι είναι το ημικαρβαζίδιο;

Το ημικαρβαζίδιο (semicarbazide, SEM) ανήκει σε μία οικογένεια χημικών ενώσεων, τις υδραζίνες (hydrazines), η οποία φαίνεται ότι προκαλεί καρκίνο σε πειραματόζωα. Παρότι δεν έχει ολοκληρω-θεί η τοξικολογική μελέτη του ημακαρβαζίδιου, είναι πιθανό να προκαλεί βλάβες στο γενετικό υλικό των κυττάρων (DNA).

Που μπορεί να βρεθεί το ημικαρβαζίδιο;

Πρόσφατα το ημικαρβαζίδιο ανιχνεύθηκε στα υλικά που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα, που κατά την παρασκευή τους χρησιμοποιείται το αζωδικαρβοαμίδιο (azodicarbonamide, ADC). Το αζωδι-καρβοαμίδιο έχει χρησιμοποιηθεί για περισσότερο από 20 χρόνια για τη δημιουργία του εσωτερι-κού πλαστικού πώματος στα καπάκια γυάλινων περιεκτών. Το ημικαρβαζίδιο έχει επίσης ανιχνευ-θεί σε τρόφιμα που είναι συσκευασμένα σε γυάλινους περιέκτες, οι οποίοι έχουν σφραγισθεί με τα παραπάνω καπάκια.

Τι είναι το αζωδικαρβοαμίδιο (azodicarbonamide, ADC);

Το αζωδικαρβοαμίδιο έχει εγκριθεί στην ΕΕ ως "ουσία η οποία ενσωματώνεται στα πλαστικά προ-κειμένου να επιτευχθεί συγκεκριμένη τεχνική επίδραση στο τελικό προϊόν". Έχει εγκριθεί για χρή-ση ως διογκωτικό μέσο των πλαστικών υλικών που προορίζονται να είναι σε επαφή με τρόφιμα. Τα διογκωτικά μέσα προστίθενται στα πολυμερή κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας τους, ώστε να δημιουργούν μικρά μόρια αέρα σε όλο το πλαστικό. Η διαδικασία αυτή είναι απαραίτητη για να επι-τευχθεί η σφράγιση της συσκευασίας, δηλαδή ο αποτελεσματικός πωματισμός στα μεταλλικά καπάκια των γυάλινων περιεκτών, ώστε να εξασφαλίζεται ότι τα τρόφιμα δεν μολύνονται από σκό-νη, έντομα ή άλλους εξωγενείς παράγοντες και ότι είναι μικροβιολογικά ασφαλή.

Είναι απαραίτητα τα πλαστικά πώματα;

Τα πώματα χρησιμοποιούνται για να διασφαλίζεται η αεροστεγής εφαρμογή των μεταλλικών κα-πακιών στους γυάλινους περιέκτες. Τα πώματα αυτά προστατεύουν το τρόφιμο που είναι στον πε-ριέκτη από μικροβιακή μόλυνση, σκόνη, έντομα ή άλλους εξωγενείς παράγοντες, εξασφαλίζοντας ποιότητα και ασφαλή διατήρηση του τροφίμου μέχρι να ανοίξει η συσκευασία.

Σε ποια τρόφιμα έχει εντοπισθεί το ημικαρβαζίδιο;

Η παρουσία ημικαρβαζίδιου δεν συνδυάζεται με ένα συγκεκριμένο είδος τροφίμου αλλά με το είδος της συσκευασίας. Τα μεταλλικά καπάκια που περιέχουν εσωτερικά πλαστικό πώμα χρησιμοποιούνται σε πολλά τρόφιμα τα οποία συσκευάζονται σε γυάλινους περιέκτες όπως χυμοί φρούτων, μαρμελάδες, μέλι, παιδικές τροφές, τουρσιά, μαγιονέζα, μουστάρδα, σάλτσες κ.α.

Πόσο ημικαρβαζίδιο έχει ανιχνευθεί στα τρόφιμα;

Στα παραπάνω τρόφιμα τα επίπεδα του ημικαρβαζίδιου κυμαίνονται από μη ανιχνεύσιμα έως 25 ppb (parts per billion). Η υψηλότερη συγκέντρωση ημικαρβαζίδιου έχει αναφερθεί στις βρεφικές τροφές και πιθανά οφείλεται στη μεγαλύτερη αναλογία μεταξύ επιφάνειας πώματος και μάζας τρο-φίμου, δεδομένου ότι τα τρόφιμα αυτά είναι σε μικρές συσκευασίες. Αν θεωρήσουμε ότι ένα νήπιο 6 μηνών έχει βάρος 7,5 kg και ότι λαμβάνει τη μέγιστη περιεκτικότητα ημικαρβαζίδιου που έχει α-ναφερθεί, δηλαδή 25 ppb, τότε η πρόσληψη ημικαρβαζίδιου υπολογίζεται ότι είναι περίπου 2.3 μg/kg βάρους σώματος/ημέρα. Για τον παραπάνω υπολογισμό έχουν υποθετικά υιοθετηθεί δύο αποδοχές: (α) ότι χρησιμοποιούνται στη διατροφή των βρεφών και νηπίων αποκλειστικά εμπορι-κές τροφές συσκευασμένες σε γυάλινους περιέκτες και (β) ότι όλα τα τρόφιμα που καταναλώνονται περιέχουν το υψηλότερο επίπεδο ημικαρβαζίδιου.

Eίναι το ημικαρβαζίδιο μία νέα ουσία;

Το ημικαρβαζίδιο είναι μία ουσία ήδη γνωστή στους χημικούς. Το αζωδικαρβοαμίδιο, από το οποίο προκύπτει το ημικαρβαζίδιο, έχει εγκριθεί στην ΕΕ ως διογκωτικό μέσο των πλαστικών για δεκαετίες. Όμως, η ανίχνευση του ημικαρβαζίδιου στα τρόφιμα και στα υλικά συσκευασίας αποτελεί ένα νέο δεδομένο και οφείλεται στην πρόοδο της επιστήμης και στη βελτίωση των εργαστηριακών αναλυτικών μεθόδων.

Ποια δεδομένα υπάρχουν μέχρι σήμερα για το ημικαρβαζίδιο;

Αρχικά είχε διατυπωθεί η άποψη ότι η παρουσία ημικαρβαζίδιου στα τρόφιμα ανιχνεύεται ως πα-ραπροϊόν της εργαστηριακής μεθόδου ανάλυσης. Πρόσφατα πειραματικά αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι, το ημικαρβαζίδιο δημιουργείται κατά την θερμική επεξεργασία του διογκωτικού μέσου αζωδικαρβοαμίδιου (το οποίο χρησιμοποιείται για τη δημιουργία εσωτερικών πωμάτων στα καπάκια των γυάλινων περιεκτών) και ότι μεταναστεύει από το πώμα στο τρόφιμο, δηλαδή η παρουσία του δεν είναι παραπροϊόν της αναλυτικής μεθόδου. Τα μέχρι σήμερα πειραματικά αποτελέσματα δείχνουν ότι το ημικαρβαζίδιο έχει ασθενή καρκινογό-νο και γενοτοξική δράση (δηλαδή μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο γενετικό υλικό των κυττάρων) Τα αποτελέσματα αυτά, όμως, δεν είναι αρκετά για να οδηγήσουν σε οριστικό συμπέρασμα για το αν και σε ποιο βαθμό το ημικαρβαζίδιο αποτελεί κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία (πρόκληση καρκίνου). Οι ποσότητες ημικαρβαζίδιου στα τρόφιμα είναι πολύ χαμηλές και θα πρέ-πει να προσδιορισθεί ο βαθμός της ανθρώπινης έκθεσης στο ημικαρβαζίδιο μέσω της διατροφής καθώς και τα πιθανά in vivo αποτελέσματα. Επιπλέον, θα πρέπει να γίνουν τοξικολογικές και κινη-τικές μελέτες ώστε να διευκρινισθεί αν το ημικαρβαζίδιο φτάνει στους ιστούς και, στην περίπτωση αυτή, να μελετηθεί η γενοτοξική δράση του ημικαρβαζίδιου στους ιστούς αυτούς.

Αποτελεί το ημικαρβαζίδιο κίνδυνο για τους καταναλωτές;

Οι εμπειρογνώμονες θεωρούν ότι ο κίνδυνος για τους ενήλικες και για τα νήπια, εάν υπάρ-χει, είναι πολύ μικρός. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν αρκετά επιστημονικά δεδομένα ώστε να πραγματοποιηθεί μία ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη εκτίμηση της επικινδυνότητας (risk as-sessment) του ημικαρβαζίδιου. Λαμβάνοντας όμως υπόψη τα μέχρι τώρα στοιχεία, καθώς και την πιθανή υψηλότερη έκθεση των νηπίων στην ουσία αυτή, οι εμπειρογνώμονες συμβουλεύουν ότι για προληπτικούς λόγους θα πρέπει να μειωθεί η παρουσία ημικαρβαζίδιου στις βρεφικές τρο-φές.

Είναι ασφαλείς οι βρεφικές τροφές που συσκευάζονται σε γυάλινα δοχεία;

Οι εμπειρογνώμονες εκτιμούν ότι, οι καταναλωτές, συμπεριλαμβανομένων των νηπίων, δεν είναι απαραίτητο να αλλάξουν τις διατροφικές τους συνήθειες λόγω της πιθανής παρουσίας ημικαρβαζίδιου σε ορισμένα τρόφιμα. Οι βρεφικές τροφές που συσκευάζονται σε γυάλινους περιέκτες αποτελούν προϊόντα ευρείας κατανάλωσης λόγω της ευκολίας στη χρήση, της ποιότητας και της διατροφικής ασφάλειας που παρέχουν. Κυρίως όμως, παρέχουν υψηλή προστασία από μικροβιολογικούς κινδύνους. Λόγω της έλλειψης επιστημονικών δεδομένων, οι εμπειρογνώμονες κατέληξαν ότι προληπτικά θα πρέπει να μειωθεί η έκθεση στο ημικαρβαζίδιο παράλληλα με την τεχνολογική πρόοδο. Σχετικά με τις βρεφικές τροφές, οι εμπειρογνώμονες εκτιμούν ότι δεν είναι απαραίτητο να ληφθούν άμεσα μέτρα. Στην περίπτωση που χρησιμοποιηθούν εναλλακτικές τεχνολογίες συσκευασίας, για τη μείωση ή την εξάλειψη του ημικαρβαζίδιου, είναι σημαντικό να διασφαλίζεται υψηλή προστασία από μικροβιολογικούς κινδύνους στο τρόφιμο.

Τι μέτρα πρέπει να ληφθούν για τη διαχείριση του κινδύνου που συνδέεται με το ημικαρβαζίδιο;

Σήμερα πραγματοποιείται έρευνα για τη διευκρίνιση της προέλευσης του ημικαρβαζίδιου στα τρό-φιμα, των επίπεδων πρόσληψης και έκθεσης του ανθρώπου στο ημικαρβαζίδιο μέσω της διατρο-φής καθώς και τοξικολογικές μελέτες. Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA) συνιστά τη δημιουργία ενός προγράμματος δρά-σης για τη μείωση της παρουσίας ημικαρβαζίδιου στα τρόφιμα, το οποίο θα συμπεριλαμ-βάνει την εύρεση εναλλακτικών λύσεων για τη συσκευασία των τροφίμων και το πρόγραμ-μα παρακολούθησης του επιπέδου ημικαρβαζίδιου στα τρόφιμα. Από την πλευρά της βιομη-χανίας γίνονται προσπάθειες να μειωθεί και, αν είναι δυνατόν, να αποφευχθεί η χρήση ημικαρβα-ζίδιου από τη συσκευασία των τροφίμων με πρώτο στόχο τις βρεφικές τροφές.Ορισμένοι Ευρωπαϊκοί φορείς ομόλογοι του ΕΦΕΤ, συμβουλεύον τους γονείς να μειώσουν, κατά το δυνατόν, την κατανάλωση έτοιμων παιδικών τροφών, συσκευασμένων σε γυάλινους περιέκτες και να προτιμούν την παρασκευή κατάλληλων γευμάτων στο σπίτι για τα βρέφη και τα νήπια.

Ταυτότητα της νόσου

Η γρίπη των πτηνών είναι μια μολυσματική νόσος που προκαλείται από τον τύπο Α του ιού της γρίπης και προσβάλλει όλα τα πτηνά αλλά κυρίως τα εκτρεφόμενα είδη (κοτόπουλα, γαλοπούλες, πάπιες, χήνες) όπου η νόσος μπορεί να πάρει διαστάσεις επιδημίας. Ως φυσική δεξαμενή του ιού θεωρούνται τα υδρόβια αποδημητικά πουλιά που μεταφέρουν τον ιό κατά τις μεταναστεύσεις τους. Από τους 15 ορότυπους που συνήθως προσβάλουν τα πτηνά, οι υπότυποι Η5 και Η7 προκαλούν την υψηλής παθογονικότητας μορφή της νόσου που χαρακτηρίζεται και από μεγάλη μεταδοτικότητα και είναι υπεύθυνοι για τις μέχρι σήμερα επιδημίες.

Σχέση με την δημόσια υγεία

Οι άνθρωποι δεν προσβάλλονται από την γρίπη των πτηνών. Σποραδικά κρούσματα εμφανίζονται σε άτομα που έχουν στενή επαφή με νοσούντα πουλερικά (εκτροφείς, σφαγείς κλπ.),ενώ η μετάδοση από σε άνθρωπο σε άνθρωπο δεν έχει τεκμηριωθεί. Κατά συνέπεια δεν υπάρχει λόγος να περιοριστούν τα ταξίδια σε χώρες που έχουν εμφανιστεί επιδημίες γρίπης των πτηνών, αλλά προληπτικά συστήνεται η λήψη μέτρων ώστε να αποφεύγεται η επαφή με ζωντανά πουλερικά σε υπαίθριες αγορές, πτηνοτροφεία ή αγροκτήματα. Η τήρηση των κανόνων υγιεινής και το πλύσιμο των χεριών με νερό και σαπούνι ή κάποιο αλκοολούχο αντισηπτικό αποτελεί το πιο σημαντικό μέτρο προφύλαξης.

Σχέση με την τροφική αλυσίδα

Η μετάδοση της νόσου στον άνθρωπο από το κρέας μολυσμένων πουλερικών και των προϊόντων τους δεν έχει τεκμηριωθεί. Ο ιός θανατώνεται με κατάλληλο ψήσιμο σε θερμοκρασία 70ο C στο εσωτερικό του τροφίμου όπως άλλωστε συμβαίνει και με άλλους παθογόνους μικροοργανισμούς στα τρόφιμα. Οι καταναλωτές πάντως θα πρέπει γενικά να τηρούν τις καλές πρακτικές υγιεινής στην διαχείριση και προετοιμασία των τροφίμων και συγκεκριμένα:

• Να ψήνουν καλά τα κρέας των πουλερικών και των προϊόντων τους συμπεριλαμβανομένων και των αυγών και των αυγοπροϊόντων (σε θερμοκρασία > 70ο C).
• Να πλένονται προσεκτικά με σαπούνι και νερό όλες οι επιφάνειες και ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται στη διαχείριση του ωμού κρέατος των πουλερικών.

Αν και η κατανάλωση κρέατος πουλερικών και αυγών δεν αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, η αρμόδια επιτροπή της Ε.Ε. έχει εκδώσει απόφαση για την πρόληψη κινδύνου στην τροφική αλυσίδα που ισχύει μέχρι τις 15 Αυγούστου 2004. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή τα κράτη μέλη αναστέλλουν την εισαγωγή νωπού κρέατος πουλερικών και προϊόντων με βάση το κρέας τους, πρώτων υλών για τροφές ζώων συντροφιάς και υλικό ζωοτροφών, καθώς και αυγών κατανάλωσης από την Κίνα και τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας που έχουν παρουσιασθεί κρούσματα της γρίπης των πτηνών. Επιπλέον ενημέρωση για την ασφάλεια των τροφίμων σε σχέση με την γρίπη των πτηνών παρέχεται από τις ιστοσελίδες:

• του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) - [ www.who.int/foodsafety/micro/avian ]
• της Ευρωπαϊκής Ενωσης - [ www.europa.eu.int/comm/food ]
• του Κέντρου Ελέγχου Λοιμώξεων (CDC) - [ www.cdc.gov/flu/avian ]

Τι είναι οι διοξίνες;

Ο όρος "διοξίνες" αναφέρεται σε μια μεγάλη οικογένεια οργανικών αρωματικών ενώσεων οι οποίες είναι άχρωμες και άοσμες και περιέχουν στο μόριο τους άνθρακα, υδρογόνο, οξυγόνο και χλώριο, διαφέρουν δε η μια από την άλλη από τη θέση και τον αριθμό των χλωρίων τα οποία περιέχουν υποκατεστημένα στο μόριο τους. Η οικογένεια των ουσιών αυτών αποτελείται από 75 διοξίνες του τύπου P.C.D.D. (πολυχλωριωμένες διβενζο-διοξίνες), 135 φουράνια του τύπου P.C.D.F. (πολυχλωριωμένα διβενζο-φουράνια) και 230 ανάλογα διοξινών P.C.B.'s (πολυχλωριωμένα διφαινύλια). Οι συντακτικοί τύποι των ουσιών αυτών παρουσιάζονται κατωτέρω.

Πως εμφανίζονται οι διοξίνες στο περιβάλλον;

Οι διοξίνες είναι από τους πλέον διαδεδομένους ρύπους των βιομηχανικά ανεπτυγμένων χωρών. Παράγονται κατά τη διάρκεια των διαφόρων διεργασιών, όπως ατελή καύση αστικών απορριμμάτων ή νοσοκομειακών αποβλήτων, καύση ξύλου/λιγνίτη/άνθρακα σε μονάδες παραγωγής ενεργείας, αποτέφρωση πλαστικών και άλλων μη-βιοαποικοδομήσιμων υλικών σε καμίνους, λεύκανση χαρτοπολτού κπλ. Μετά την εκπομπή τους στον αέρα, οι διοξίνες καταλήγουν στα νερά, έδαφος, φυτά, και τέλος στα τρόφιμα. Δεδομένου ότι η οικογένεια αυτή των οργανικών ενώσεων είναι εξαιρετικά λιπόφιλη, είναι δυνατό να βιοσυσσωρεύεται σε υψηλές συγκεντρώσεις στο λιπώδη ιστό των διαφόρων ανωτέρων θηλαστικών και ψαριών.

Ποιες είναι οι τοξικές επιπτώσεις των διοξινών στον οργανισμό;

Από το πλήθος των ουσιών που ανήκουν στις ομάδες P.C.D.D., P.C.D.F. και αναλόγων με διοξίνες P.C.B.'s, τοξικές είναι 7 διοξίνες, 10 διβενζο-φουράνια και 15 ανάλογα διοξινών P.C.B.'s. Πλήθος μελετών έχουν δείξει ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που σχετίζεται με τις τοξικολογικές επιδράσεις των διοξινών, οφείλεται σε μηχανισμό δράσης των συστατικών αυτών που περιλαμβάνει μη αντιστρεπτή πρόσδεση τους στον αρυλικό υδρογονανθρακικό υποδοχέα (aryl hydrocarbon receptor). Βιοχημικές και τοξικολογικές μελέτες οι οποίες έλαβαν χώρα τόσο σε πειραματόζωα όσο και σε ομάδες ανθρώπων που είχαν υποστεί υψηλή έκθεση σε διοξίνες κατέδειξε οι τοξικές αυτές ουσίες είχαν ένα ευρύ φάσμα βλαπτικών επιδράσεων όπως τοξικότητα στο ανοσολογικό, ενδοκρινολογικό και νευρικό σύστημα ενώ σχετίζονται με γενετικές ανωμαλίες στις ανδρικές ορμόνες, και δεισλειτουργίες του θυρεοειδούς αδένα. Περαιτέρω, υπάρχει η δυνατότητα εισόδου των διοξινών μέσω του πλακούντα και στο έμβρυο εγκύων γυναικών δημιουργώντας γενετικές ανωμαλίες σε αυτό. Η δράση των διοξινών είναι αθροιστική (cumulative), οι δε βλάβες που προκαλούνται εμφανίζονται μετά από πάροδο ετών και βιοσυσσώρευση υψηλών συγκεντρώσεων διοξίνης στον οργανισμό.

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (W.H.O.) θεωρεί τα τοξικά ισομερή των διοξινών, διβενζοφουρανίων και αναλόγων διοξινών P.C.B.'s, ως ισχυρά καρκινογόνες ουσίες, τα μόρια τύπου διοξινών, δε, έχουν καταταγεί από την I.A.R.C. (International Agency for Research on Cancer) ως ανήκοντα στο Group 1 (παράγοντας καρκινογόνος για τον άνθρωπο). Για να αυξηθεί σημαντικά όμως ο κίνδυνος καρκινοπάθειας θα πρέπει το άτομο να καταναλώσει σημαντικές ποσότητες μολυσμένων σε τρόφιμα διοξινών για μεγάλο διάστημα της ζωής του. Θα πρέπει να σημειωθεί οι τοξικές επιπτώσεις των διοξινών έχουν μελετηθεί μέσω επιδημιολογικών και πειραματικών δεδομένων, ενώ η καρκινογόνος δράση τους τεκμηριώθηκε επιδημιολογικά μετά την καταστροφή του Seveso.

Η τοξική δράση των διοξινών εκφράζεται σε παράγοντες Τοξικού Ισοδυνάμου (Toxic Equivalent Quantity- T.E.Q.) σε σχέση με την τοξικότητα πλέον τοξικής των διοξινών, που είναι η ουσία T.C.D.D. (2,3,7,8-τετραχλωρο-διβενζο-διοξίνη) καθόσον καθένα από τα 32 τοξικά ισομερή των διοξινών, διβενζο-φουρανίων και αναλόγων με διοξίνες P.C.B.'s. έχει διαφορετική τοξικότητα. Η τοξικότητα οποιουδήποτε μίγματος προκύπτει από την άθροιση των T.E.Q. της κάθε ουσίας ξεχωριστά, ως ακολούθως:

TEQ=(PCDDi x TEFi) + (PCDFi x TEFi) + (PCBi x TEFi)

όπου T.E.F. είναι το κλάσμα της τοξικής ισχύος μίας ουσίας με τοξικότητα τύπου Διοξίνης σε σχέση με την 2,3,7,8 τετραχλωροδιβενζο-π-διοξίνη (T.C.D.D.).

Τα κλάσματα της τοξικής ισχύος των 32 τοξικών ισομερών των διοξινών, διβενζο-φουρανίων και αναλόγων με διοξίνες P.C.B.'s φαίνονται ως ακολούθως:

Πώς σχετίζονται οι διοξίνες με τα Τρόφιμα και ποιες οι ενέργειες της Ε.Ε.;

Μετά από το πολύ σημαντικό πρόβλημα το οποίο ανέκυψε με τη παρουσία, σε μεγάλα ποσά, διοξινών και P.C.B.'s σε διάφορες ζωοτροφές και τρόφιμα (κυρίως κρέας πουλερικών) προέλευσης Βελγίου (το λεγόμενο "Βελγικό πρόβλημα") και δεδομένου ότι το 90% της ποσότητας των διοξινών που προσλαμβάνει ένας μέσος Δυτικοευρωπαίος οφείλεται σε κατανάλωση τροφίμων, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε σειρά μέτρων (Κανονισμός Ε.Κ. 466/2001 της 8ης Μαρτίου 2001, όπως τροποποιήθηκε με τον υπ'αριθμόν 2375/2001 Κανονισμό του Ε.Σ., Οδηγία 2002/69/Ε.Κ. 26/07/2002, Οδηγία 2002/70/Ε.Κ. 26/07/2002), τα οποία υποχρεώνουν τα κράτη μέλη σε πρόγραμμα παρακολούθησης των περιβαλλοντικών και βιομηχανικών ρυπαντών και διοξινών στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές. Με βάση την κοινοτική αυτή νομοθεσία, τα μέγιστα όρια ανοχής για περιβαλλοντικούς ρυπαντές στα τρόφιμα και ζωοτροφές έχουν καθοριστεί σε αυστηρά αλλά εφικτά επίπεδα, λαμβάνοντας υπόψη και το επίπεδο εκπομπής των ρυπαντών αυτών στο περιβάλλον. Προκειμένου να αποφεύγεται η έκθεση των ζώων και των ανθρώπων σε απαράδεκτα υψηλά επίπεδα διοξινών, η θέσπιση ανωτάτων ορίων ανοχής για τους ρυπαντές αυτούς θα πρέπει να συνοδεύεται από δέσμη μέτρων για τον περιορισμό της έκλυσης των ρυπαντών αυτών στο περιβάλλον. Η Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων (Ε.Ε.Τ.) γνωμοδότησε σχετικά με την αξιολόγηση του κινδύνου των διοξινών, ορίζοντας ως ανώτατο ανεκτό όριο εβδομαδιαίας πρόσληψης (Α.Ο.Ε.Π.) για τις διοξίνες και ανάλογα διοξινών P.C.B.'s τα 14 pg τοξικών ισοδυνάμων (T.E.Q.) ανά kg ζώντος βάρους ανθρώπου. Κατά την εικοσαετία 1970-1990, το Α.Ο.Ε.Π. διοξινών ήταν 2 με 3 φορές υψηλότερο σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα, ενώ οι εκτιμήσεις της Ε.Ε.Τ. αναφέρουν ότι ακόμη και στις ημέρες μας μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Κοινότητας προσλαμβάνει μέσω των τροφίμων ποσότητες διοξινών που υπερβαίνουν το Α.Ο.Ε.Π.

Ποιες οι ενέργειες του Ε.Φ.Ε.Τ. σχετικά με το θέμα της ρύπανσης τριφίμων από διοξίνες;

Για την ολοκληρωμένη και αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος των Διοξινών ο Ε.Φ.Ε.Τ. ανέλαβε την πρωτοβουλία πρόσκλησης επιστημονικών και διοικητικών φορέων που εμπλέκονται στο θέμα, σε Εθνικό Επίπεδο, διοργώνοντας συσκέψεις και συνεργασίες ενώ τέλος έθεσε σε εφαρμογή το Εθνικό πρόγραμμα "ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΠΟΛΥΧΛΩΡΙΩΜΕΝΩΝ ΔΙΒΕΝΖΟ-ΔΙΟΞΙΝΩΝ (P.C.D.D.s), ΔΙΒΕΝΖΟ-ΦΟΥΡΑΝΙΩΝ (P.C.D.F.s) ΚΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΔΙΟΞΙΝΕΣ ΔΙΦΑΙΝΥΛΙΩΝ (DIOXIN-LIKE P.C.B.s) ΣΕ ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ, ΖΩΟΤΡΟΦΩΝ ΚΑΙ ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΙΓΜΑΤΑ". Στο παραπάνω πρόγραμμα μετέχουν εκπρόσωποι των παρακάτω επιστημονικών φορέων, εργαστηρίων και Υπηρεσιών του Δημοσίου και Ευρύτερου Δημοσίου Τομέα:

• το Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. "Δημόκριτος" (Εργαστήριο Φασματομετρίας Μάζας και Ανάλυσης Διοξινών).
• το Γενικό Χημείο του Κράτους (Γ.Χ.Κ.) (Διεύθυνση Περιβάλλοντος).
• το Υπουργείο Γεωργίας (Εργαστήριο Καταλοίπων Τροφίμων Ζωικής Προέλευσης, Τμήμα Κτηνιατρικής της Γενικής Διεύθυνσης Κτηνιατρικής - Κεντρική Υπηρεσία και Διεύθυνση Εισροών Ζωικής Παραγωγής).
• το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (Ε.Α.Α.) (Εργαστήριο Ατμοσφαιρικής Χημείας).
• το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. (Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος).
• το Υπουργείο Υγείας (Νοσοκομειακοί φορείς του Ε.Σ.Υ.).
• ο Ελληνικός Οργανισμός Γάλακτος (ΕΛ.Ο.Γ.).

Οι συμμετέχοντες φορείς καθόρισαν τις γενικές αρχές και τους στόχους του προγράμματος οι οποίοι συνοπτικά αναφέρονται ως εξής:

1. 1. Βάσει των κοινοτικών συστάσεων, η χώρα μας θα πρέπει να ανταποκριθεί στη συμβατική υποχρέωση ανάλυσης σχετικά μικρού αριθμού δειγμάτων τροφίμων (66) για διοξίνες, φουράνια και ανάλογα διοξινών P.C.B.'s.
2. 2. Στα πλαίσια της εξυπηρέτησης ενός γενικότερου Εθνικού στόχου, θα πρέπει να υπάρξει συστηματική καταγραφή της ενδεχόμενης παρουσίας διοξινών, φουρανίων και άλλων τοξικών παρομοίων με διοξίνες P.C.B.'s στον αέρα, τρόφιμα και ζωοτροφές όπως και σε βιολογικά υγρά (αίμα, μητρικό γάλα), για να αξιολογηθεί ο βαθμός έκθεσης του Ελληνικού πληθυσμού, μέσω της εκτίμησης του μέσου εβδομαδιαίου όρου πρόσληψης από την κατανάλωση τροφίμων ζωικής και φυτικής προέλευσης.
3. 3. Η εφαρμογή του προγράμματος σε συνδυασμό με τον ποσοτικό προσδιορισμό διοξινών, φουρανίων και άλλων τοξικών παρομοίων με διοξίνες P.C.B.'s σε δείγματα αέρος, εδάφους κλπ, θα επιτρέψει, ενδεχομένως, τον εντοπισμό ορισμένων πηγών ρύπανσης και θα υποβοηθήσει στη διαδικασία μείωσης της παρουσίας και έκλυσης διοξινών στο περιβάλλον, όπως και των επιπτώσεων από την επιμόλυνση της τροφικής αλυσίδας.

Ο Ε.Φ.Ε.Τ. διενήργησε ήδη σε δειγματοληψία 102 δειγμάτων τροφίμων και γεωργικών προϊόντων (κυρίως ζωικής και Ελληνικής προέλευσης), για τα πρωτόκολλα και την τεχνική δειγματοληψίας ακολουθήθηκαν τα πρότυπα οδηγιών της Ε.Ε., η δε ανάλυση ως προς την περιεκτικότητα των ανωτέρω προϊόντων σε διοξίνες πραγματοποιείται από το Ε.Κ.Ε.Φ.E. "Δημόκριτος" με τη βοήθεια του Φασματογράφου Μάζας Υψηλής Αναλυτικότητας (High Resolution M.S. - H.R.M.S.). Περαιτέρω, το Γ.Χ.Κ. διενεργεί στην εφαρμογή βιοδιαγνωστικών μεθόδων προσδιορισμού διοξινών, φουρανίων και παρόμοιων με διοξίνες P.C.B.'s (screening) προκειμένου να υπάρξει διασταύρωση (cross validation) των δύο αυτών αναλυτικών τεχνικών. Θα πρέπει να τονιστεί τέλος ότι τα πρώτα, μέχρι της στιγμής αυτής, αποτελέσματα που έχουν υπάρξει είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά δεικνύοντας πολύ περιορισμένη ρύπανση των τροφίμων του Ελλαδικού χώρου από διοξίνες, φουράνια και παρόμοια με διοξίνες P.C.B.'s.

Νεότερη ενημέρωση σχετικά με παρακολούθηση των επιπέδων ακρυλαμιδίου σε τρόφιμα για τα έτη 2007 έως 2010 στην Ευρώπη - Συγκριτικά αποτελέσματα

Τι είναι η τοξική ουσία ακρυλαμίδιο;

Το ακρυλαμίδιο είναι ένα ενδιάμεσο μονομερές χρησιμοποιούμενο στη σύνθεση των πολύ-ακρυλαμιδίων τα οποία χρησιμοποιούνται ως πρόσθετα στον καθαρισμό του προς πόση ύδατος καθώς και στη βιομηχανική παραγωγή χάρτου. Το ακρυλαμίδιο ευρίσκεται υπό μορφή λευκής άοσμης κρυσταλλικής σκόνης και είναι διαλυτό στο νερό, την αιθανόλη, τη μεθανόλη τον αιθέρα και την ακετόνη ενώ είναι αδιάλυτο στο επτάνιο και το βενζόλιο. Η κύρια μέθοδος παραγωγής του ακρυλαμιδίου είναι χημική και συνίσταται στην υδάτωση του ακρυλονιτριλίου από θειικό οξύ με παρουσία ανηγμένου χαλκού ως καταλύτη ενώ έχει αναφερθεί και βιοτεχνολογική παραγωγή ακρυλαμιδίου με τη χρήση στελεχών διαφόρων βακτηρίων (γένη Rhodococcus sp., Pseudomonas spp.) (Food Standards Agency Report, 2002; Food Safety Authority of Ireland Report, 2002; Kim and Hyun 2002). Η χρήση του ακρυλαμιδίου στη χημική βιομηχανία ως κροκκιδωτικός παράγοντας, εμποτιστική ουσία κλπ θεωρείται ιδιαιτέρως ευρεία. Ετησίως, με τη χρήση χημικών και βιοτεχνολογικών μεθόδων, σε επίπεδο Ε.Ε. υπολογίζεται η παραγωγή του ακρυλαμιδίου σε ένα ποσό της τάξης των 80000-100000 tn (Food Safety Authority of Ireland Report, 2002).

Πως σχετίζεται το ακρυλαμίδιο με τα τρόφιμα;

Σε πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης σε συνεργασία με το Σουηδικό Φορέα Ελέγχου Τροφίμων μετρήθηκαν πολύ υψηλές ποσότητες ακρυλαμιδίου (250-3900 μg ανά kg τροφίμου) σε δείγματα τροφίμων πλουσίων σε υδατάνθρακες, τα οποία και θεωρούνται ευρείας κατανάλωσης (π. χ. τηγανητές πατάτες, τσιπς, ψωμί, φρυγανιές) και είχαν υποστεί υψηλή θερμική επεξεργασία (τηγάνισμα ή ψήσιμο σε υψηλή θερμοκρασία για μεγάλο χρονικό διάστημα) (Tareke et al. 2002). Οι ποσότητες αυτές είναι κατά πολύ μεγαλύτερες από το ανώτατο ημερήσιο ανεκτό όριο το οποίο δύναται να προσλάβει ο άνθρωπος (κατά μέσο όρο οι ποσότητες αυτές είναι της τάξης των 15-50 μικρογραμμαρίων (μg=10-6 g) την ημέρα αναλόγως με το σωματικό βάρος του κάθε ανθρώπου). Αντίθετα μπισκότα, γλυκά και άλλα βραστά τρόφιμα εμφάνιζαν χαμηλές συγκεντρώσεις ακρυλαμιδίου (< 30 μg/kg). Οι διάφοροι Ευρωπαϊκοί Φορείς Ελέγχου Τροφίμων (π. χ. Φινλανδικός, Ολλανδικός, Βρετανικός κλπ) έδωσαν αντίστοιχα αποτελέσματα με αυτά του Σουηδικού αναφορικά με τις τηγανητές πατάτες και τσιπς, αναφέροντας όμως ελαφρώς χαμηλότερες τιμές για το ψωμί (30-60 μg/kg) και τα διάφορα δημητριακά που χρησιμοποιούνται ως πρωινό (30-180 μg/kg). Παρόλα τούτα, και λόγω του Ευρωπαϊκού τύπου Διαιτολογίου και της αυξημένης κατανάλωσης του σε ημερήσια βάση, θεωρείται ότι το πιο σοβαρό πρόβλημα αναφορικά με την παρουσία ακρυλαμιδίου έγκειται σε αυτό το προϊόν (ψωμί) (SANCO/2002/999/2; SANCO/2002/03216/00/00).

Ποιες είναι οι τοξικές επιπτώσεις του ακρυλαμιδίου στον οργανισμό;

Το ακρυλαμίδιο, λόγω της χημικής του δομής, εμφανίζει δραστικότητα έναντι διαφόρων βιολογικών μορίων με απόρροια πρόκληση μεταλλάξεων στους οργανισμούς. Επίσης, ενώ το μόριο αυτό πιθανότατα δεν αντιδρά με το DNA, το μεταβολιζόμενο στον οργανισμό παράγωγο του, γλυσιδαμίδιο, όντας πολύ περισσότερο δραστικό, αντιδρά, με προφανείς αρνητικές επιδράσεις για τον οργανισμό. Πέρα των μεταλλαξιογόνων χαρακτηριστικών του, το ακρυλαμίδιο έχει αποδεδειγμένες καρκινογόνους ιδιότητες σε πειραματόζωα, αφού έχει δειχθεί ότι προάγει τη δημιουργία αδενωμάτων και αδενωκαρκινωμάτων στο θυρεοειδή καθώς και στα γεννητικά όργανα αρσενικών και θηλυκών ποντικιών. Σε ό,τι αφορά τον άνθρωπο, το ακρυλαμίδιο θεωρείται πιθανός (probable) καρκινογόνος παράγοντας (έγγραφο SANCO/2002/999/1) και κατηγοριοποιείται στο Group 2A της IARC (International Agency for Research on Cancer), με το δεδομένο ότι ακόμη υπάρχουν ανεπαρκή δεδομένα για να καταταγεί η ουσία αυτή στο Group 1 (παράγοντας καρκινογόνος για τον άνθρωπο) αλλά αρκετά δεδομένα που δεικνύουν καρκινογένεση στα ζώα, ούτως ώστε να καταταγεί σε κατηγορία ανώτερη του Group 2Β (δυνατός - possible καρκινογόνος παράγοντας για τον άνθρωπο). Τέλος πρόσληψη μεγάλων ποσών ακρυλαμιδίου, έχει άμεσα νευροτοξικά και ορμονολογικά αποτελέσματα, τα οποία είναι καλύτερα τεκμηριωμένα από τις μελέτες αναφορικά με την καρκινογένεση (FAO/WHO 2002, Final report. Acrylamide in food; EFSA 2003, White paper on acrylamide).

Ποιοι είναι οι μηχανισμοί σχηματισμού του ακρυλαμίδιο στα τρόφιμα;

Αναφορικά με τους τρόπους σχηματισμού του ακρυλαμιδίου στα διάφορα τρόφιμα, ήδη σε δημοσιεύματα στον διεθνή Επιστημονικό τύπο αποδεικνύεται ύπαρξη συσχετισμού της σύνθεσης του ακρυλαμιδίου με τα πρώτα στάδια της αντίδρασης μη-ενζυμικής αμαύρωσης των σακχαρούχων και αμυλούχων τροφίμων (αντίδραση Maillard) (Mottram et al. 2002; Stadler et al. 2002). Πιο συγκεκριμένα, ένα προτεινόμενο μονοπάτι συνθετικού μηχανισμού εμπλέκει την παρουσία ελευθέρων αμινοξέων (και κυρίως την ασπαραγίνη και τη μεθειονίνη) τα οποία αντιδρούν με διάφορα ενεργά ενδιάμεσα της αντίδρασης Maillard (Swedish Scientific Committee Acrylamide in Food, 5/2002; SANCO/2002/03288; Mottram et al. 2002). Παρόλα αυτά, και άλλοι εμπλεκόμενοι μηχανισμοί σύνθεσης ακρυλαμιδίου στα τρόφιμα είναι πιθανόν να υφίστανται και σχετικές μελέτες προς την κατεύθυνση αυτή ήδη λαμβάνουν χώρα. Αν και οι μηχανισμοί σύνθεσης του ακρυλαμιδίου δεν είναι ακόμη αποσαφηνισμένοι, τα πρώτα συμπεράσματα τα οποία μπορούν να εξαχθούν, είναι τα εξής: Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της αντίδρασης και στην τελική συγκέντρωση των προϊόντων παίζει η θερμοκρασία της αντίδρασης, ο χρόνος κατά τον οποίο λαμβάνει χώρα αυτή καθώς και η αρχική συγκέντρωση και το profile των αναγωγικών σακχάρων και ελευθέρων αμινοξέων στο τρόφιμο, ενώ μέχρι της στιγμής αυτής παραμένουν άγνωστα τα στάδια τα οποία μπορούν να περιορίσουν την ταχύτητα της σύνθεσης του προϊόντος αυτού.

Τι μπορεί να προταθεί στους καταναλωτές αναφορικά με τους τρόπους μείωσης σχηματισμού του ακρυλαμίδιο στα διάφορα είδη των τροφίμων;

Μέχρι της στιγμής αυτής, παρότι η προβληματική αναφορικά με το συγκεκριμένο θέμα είναι ιδιαιτέρως μεγάλη, δεν έχει προταθεί σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο η θέσπιση ενός "μέγιστου προτεινόμενου ορίου" ("maximum suggested limit") τουλάχιστον για κάποια προϊόντα (π. χ. τσιπς, crispies κλπ) τα οποία σχετίζονται με την παρουσία ακρυλαμιδίου σε αυτά. Θα πρέπει επίσης να ειπωθεί ότι ήδη υπάρχουν κάποια δεδομένα τα οποία αποδεικνύουν ότι μείωση της συγκέντρωσης του ακρυλαμιδίου στα διάφορα τηγανητά τρόφιμα (π. χ. πατάτες, σνακς, τσίπς κλπ) είναι δυνατόν να επιτευχθεί εάν αυξηθεί ο λόγος πατάτες/λάδι τηγανίσματος από 1/10 σε 1/15 - 1/20, προκειμένου να μειωθεί ο χρόνος τηγανίσματος. Περαιτέρω, προτείνεται στους καταναλωτές, οι πατάτες τις οποίες θα τηγανίσουν, πριν από το τηγάνισμα να τις έχουν εμβαπτιστεί για αρκετή ώρα σε νερό, προκειμένου να έχει μειωθεί η περιεκτικότητα των ιστών σε ελεύθερα σάκχαρα και αμινοξέα. Επίσης, θα ήταν καλό οι πατάτες αρχικά να βράζονται και κατόπιν να υφίστανται σύντομο τηγάνισμα, καθόσον στα διάφορα αμυλούχα βραστά τρόφιμα δεν έχει αναφερθεί σύνθεση ακρυλαμιδίου. Για την μείωση της έκθεσης σε ακρυλαμίδιο, πέρα από όλα τα άλλα, ο Ε.Φ.Ε.Τ. συνιστά την τήρηση των γενικών κανόνων της υγιεινής διατροφής και του "μέτρου" και της "μεσότητας", δηλαδή τον περιορισμό της υπερβολικής κατανάλωσης τροφίμων που έχουν υποστεί τηγάνισμα ή ψήσιμο για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, την προτίμηση νωπών φρούτων και λαχανικών, το βρασμό ως τρόπο μαγειρέματος ορισμένων τροφίμων και την εν γένει "Μεσογειακή δίαιτα" ως τρόπο διατροφής. Οι επιστημονικές πληροφορίες οι οποίες ήδη υπάρχουν αναφορικά με την παρουσία ακρυλαμιδίου στα διάφορα τρόφιμα, τέλος, θα τύχουν περαιτέρω μελέτης από τα αρμόδια Κοινοτικά όργανα, ώστε να αξιολογηθεί ο ενδεχόμενος διατροφικός κίνδυνος της αθροιστικής έκθεσης του ανθρώπου στην πρόσληψη ακρυλαμιδίου και να παρθούν τα ανάλογα μέτρα.

Τι συμπεράσματα εξάγονται αναφορικά με την παρουσία της τοξικής ουσίας του ακρυλαμιδίου στα διάφορα είδη των τροφίμων; Ποιες είναι οι ενέργειες του Ε.Φ.Ε.Τ.;

Το θέμα του ακρυλαμιδίου θεωρείται μεγάλης σοβαρότητας τόσο σε επίπεδο ακαδημαϊκό όσο και σε επίπεδο βιομηχανικό, και Δημόσιας Υγείας, χρήζει δε ιδιαίτερης ερευνητικής μελέτης και σημασίας. Ήδη πληροφορίες παρέχονται στους ενδιαφερομένους φορείς αναφορικά με το ακρυλαμίδιο μέσω του διαδικτύου (στο site www.acrylamide-food.org) ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί σκόπιμη τη δημιουργία βάσης δεδομένων για την καταγραφή των σχετικών δραστηριοτήτων των Κρατών-Μελών αναφορικά με αυτό το θέμα. Ήδη οι φορείς ελέγχου τροφίμων του εξωτερικού ασχολούνται με τις διάφορες μεθόδους ποσοτικού προσδιορισμού του ακρυλαμιδίου, τη μελέτη των σταδίων που περιορίζουν την ταχύτητα σύνθεσης του προϊόντος αυτού (rate-limiting steps) στα διάφορα ήδη τροφίμων τα οποία εμπλέκονται με την παρουσία ακρυλαμιδίου, καθώς επίσης και σε μελέτες Επιδημιολογίας και Έκθεσης στο προϊόν αυτό. Ο Ε.Φ.Ε.Τ., σε συνεργασία με το Γ.Χ.Κ., υλοποιεί ένα ερευνητικό πρόγραμμα παρακολούθησης της συγκέντρωσης του ακρυλαμιδίου στα διάφορα είδη των τροφίμων. Ο συνολικός αριθμός των δειγμάτων στα οποία θα μελετηθεί η παρουσία του ακρυλαμιδίου είναι 55 και περιλαμβάνει ποικίλων τύπων προϊόντα όπως πατατάκια (chips), τηγανιτές πατάτες (από εστιατόρια, fast-foods κλπ), διαφόρων ειδών ψημένα δημητριακά (breakfast cereals), ψωμί, φρυγανιές, μπισκότα, καφέ, καθώς και διάφορα είδη snacks. Τα αποτελέσματα του ελέγχου θα καταχωρηθούν στην ήδη υπάρχουσα Τράπεζα Δεδομένων της Ε.Ε. σχετιζόμενη με το επίπεδο του ακρυλαμιδίου στα διάφορα είδη των τροφίμων, με σκοπό να χρησιμοποιηθούν αυτά για τον υπολογισμό των επιπέδων ημερήσιας πρόσληψης, η οποία θα είναι απαραίτητη για τη θεσμοθέτηση ορίων. Τα αποτελέσματα του ελέγχου που διεξάγεται από τον Ε.Φ.Ε.Τ. και το Γ.Χ.Κ. θα ανακοινωθούν σε εύλογο χρονικό διάστημα.

Βιβλιογραφία

• EFSA, 2003, White paper on acrylamide. pp 1-8
• FAO/WHO (2002) Final report. Acrylamide in food. pp 4-14
• Food Standards agency (2002) Study of Acrylamide in Food. Background information and research findings. pp 3-7
• Food Safety Authority of Ireland Report (2002) Food safety authority comment on Swedish study into cancer chemicals in food. pp 1-2
• B.Y. Kim, H.H. Hyun (2002) Production of acrylamide usinf immobilized cells of Rhodococcus rhodochrus M33. Biotechnol Bioproc Eng 7, 194-200
• D. Mottram, B. Wedzicha, A. Dodson (2002) Acrylamide is formed in the Maillard reaction. Nature 419, 448
• SANCO/2002/999/1 (2002) Opinion of the scientific comitee on food on new finding regarding the presence of acrylamide in food. pp 3-11
• SANCO/2002/999/2 (2002) Report of Finnish Food Agency. pp 1
• SANCO/2002/03216/00/00 (2002) Report of the National Commodity Inspectorate. Acrylamide in grain and potato products. pp 3-7
• SANCO-2002-03288 (2002) French Food Safety Authority Report. Acrylamide: Information point. pp 1-3
• Swedish Scientific Committee (2002) Acrylamide in Food: Mechanisms of formation and influencing factors during heating of foods. pp 7-18
• R. Stadler, I. Blank, N. Varga, F. Robert, J. Hau, P. Guy, M.C. Robert, S. Riediker (2002) Acrylamide from Maillard reaction products. Nature 419, 449
• Ε. Tareke, P. Rydberg, P. Karlsson, S. Eriksson, M. Torquist (2002) Analysis of acrylamide, a carcinogen formed in heated foodstuffs. J Agric Food Chem 50, 4998-5006

Ποιο ήταν μέχρι σήμερα το υφιστάμενο Ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (Γ.Τ.Ο) και τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα (Γ.Τ.Τ);

Το υφιστάμενο κοινοτικό ρυθμιστικό πλαίσιο, που οριοθετεί την παραγωγή, κυκλοφορία και επισήμανση τροφίμων, που συνίσταται, περιέχουν ή παράγονται από Γ.Τ.Ο και το οποίο θα υποστεί αρκετές τροποποιήσεις με την έναρξη εφαρμογής του Κανονισμού 1829/2003, που αφορά τους "γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς" (L268/18.10.2003, σελ. 1-23) και του Κανονισμού 1830/2003 που αφορά "την ιχνηλασιμότητα και την επισήμανση γενετικώς τροποιημένων οργανισμών και την ιχνηλασιμότητα τροφίμων και ζωοτροφών που παράγονται από γενετικώς τροποιημένους οργανισμούς και την τροποποίηση της οδηγίας 2001/18/ΕΚ" (l268/18.10.2003,σελ. 24-28) συνοψίζεται στις παρακάτω Οδηγίες και Κανονισμούς:

• Οδηγία 2001/18 (L 106/17.04.2001) "για τη σκόπιμη ελευθέρωση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον και την κατάργηση της οδηγίας 90/220/ΕΟΚ", η οποία αναφέρεται στους κανόνες σκόπιμης απελευθέρωσης ΓΤΟ, θέτει σε εφαρμογή τη "βήμα προς βήμα" διαδικασία έγκρισης, εφόσον όμως έχει πραγματωθεί η κατά περίπτωση αξιολόγηση των κινδύνων για την υγεία του ανθρώπου και η κατάλληλη περιβαλλοντική αξιολόγηση.
  
  Πιο συγκεκριμένα η οδηγία 2001/18/ΕΚ εισαγάγει: - υποχρεωτικό σύστημα παρακολούθησης σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της αλληλεπίδρασης ΓΤΟ με άλλους ΓΤΟ και το περιβάλλον. - γενικούς κανόνες υποχρεωτικής επισήμανσης και ανιχνευσιμότητας. - υποχρεωτική γνωμοδότηση από τις Κοινοτικές Επιστημονικές Επιτροπές. - υποχρέωση γνωμοδότησης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με τις αποφάσεις έγκρισης απελευθέρωσης ΓΤΟ.
• Κανονισμός 258/97 (L43/14.02.1997) "σχετικά με τα νέα τρόφιμα και τα νέα συστατικά τροφίμων", ο οποίος προβλέπει τους όρους έγκρισης και κυκλοφορίας και τους γενικούς κανόνες επισήμανσης των τροφίμων που περιέχουν ή αποτελούνται από ΓΤΟ ή άλλων νεοφανών τροφίμων. Εισαγάγει την έννοια της "ουσιαστικής ισοδυναμίας" (substantial equivalent), που αναφέρεται σε τρόφιμα που προέρχονται από ΓΤΟ, αλλά δεν περιέχουν ΓΤ πρωτεΐνη ή DNA και τα οποία θεωρούνται "ουσιαστικά ισοδύναμα" με τα αντίστοιχα συμβατικά σε ότι αφορά τη σύνθεση, τη θρεπτική αξία, το μεταβολισμό, την προοριζόμενη χρήση τους και παρέχει μια απλουστευμένη διαδικασία έγκρισης για τρόφιμα που είναι ουσιαστικά ισοδύναμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι εταιρείες που θα διαθέσουν ένα χαρακτηριζόμενο ως "ουσιαστικά ισοδύναμο" τρόφιμο στην αγορά, αρκεί να προβούν σε μια απλή δήλωση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ε.Ε), που να συνοδεύεται από επιστημονική γνωμοδότηση ή γνώμη αρμόδιας Αρχής Κράτους - Μέλους (Κ-Μ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
  
  Η διαδικασία έγκρισης που περιγράφεται στο συγκεκριμένο κανονισμό περιλαμβάνει την αξιολόγηση του φακέλου του προς έγκριση ΓΤΤ από την αρμόδια Αρχή του Κ-Μ, στο οποίο το προϊόν θα τεθεί για πρώτη φορά στην αγορά. Στην περίπτωση θετικής γνωμοδότησης, το Κ-Μ ενημερώνει τα άλλα Κ-Μ μέσω της Ε.Ε και αν δεν υπάρχουν ενστάσεις σχετικά με το φάκελο έγκρισης από τα άλλα Κ-Μ, τότε το Κ-Μ το οποίο έκανε την αξιολόγηση εγκρίνει τη διάθεση του ΓΤ προϊόντος σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν υπάρχουν ενστάσεις από τα άλλα Κ-Μ, τότε απαιτείται απόφαση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ε.Ε. συμβουλεύεται τις Επιστημονικές Επιτροπές σε θέματα που έχουν σχέση με την Δημόσια Υγεία και υιοθετεί Απόφαση έγκρισης διάθεσης στην αγορά, αφού έχει λάβει θετική γνωμοδότηση από τη Μόνιμη Επιτροπή Τροφίμων, που αποτελείται από εκπροσώπους των Κ-Μ.
• Κανονισμός 1139/98 (L159/03.06.1998) "για την υποχρεωτική αναγραφή στοιχείων, επιπλέον των προβλεπόμενων στην οδηγία 79/112/ΕΟΚ και στην επισήμανση ορισμένων τροφίμων που παράγονται από γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς", που προβλέπει τους ειδικούς κανόνες επισήμανσης των τροφίμων και συστατικών που παράγονται από τις εγκεκριμένες γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες Roundup Ready σόγια και Bt - 176 Maximizer αραβόσιτο, που έχουν εγκριθεί σύμφωνα με τις αποφάσεις 96/281/ΕΚ και 97/98/ΕΚ. Σύμφωνα με τους κανόνες του συγκεκριμένου κανονισμού τρόφιμα και συστατικά τροφίμων που παράγονται από τις παραπάνω ποικιλίες και περιέχουν γενετικά τροποποιημένο υλικό πρέπει να φέρουν την ανάλογη επισήμανση.
• Κανονισμός 49/2000, που τροποποιεί τον Κανονισμό 1139/98 προκειμένου να θεσμοθετηθεί όριο ανοχής τυχαίας επιμόλυνσης συμβατικών προϊόντων, τα οποία σε κάποιο στάδιο από την καλλιέργεια έως την μεταποίηση μπορεί να επιμολυνθεί από άλλα παραγόμενα από εγκεκριμένες γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες σε μέγιστο ποσοστό 1% επί ενός εκάστου συστατικού και όχι τελικού προϊόντος. Οι επιχειρήσεις τροφίμων και οι εισαγωγείς πρέπει να αποδεικνύουν -βάσει στοιχείων- κατά τον έλεγχο ότι απέφυγαν τη χρησιμοποίηση γενετικά τροποποιημένων πρώτων υλών και ως εκ τούτου η επιμόλυνση είναι τυχαία.
• Κανονισμός 50/2000, που επιβάλλει την επισήμανση των τροφίμων που περιέχουν πρόσθετες και αρτυματικές ύλες, οι οποίες έχουν τροποποιηθεί γενετικά ή έχουν παραχθεί από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς και στις οποίες ανιχνεύονται πρωτεΐνη ή DNA από γενετική τροποποίηση. Οι πρόσθετες και αρτυματικές ύλες εξαιρούνταν τόσο από τον Καν. 258/97, όσο και από την Καν. 1139/98.

Πόσοι ΓΤΟ έχουν εγκριθεί για σκόπιμη απελευθέρωση στο περιβάλλον;

Από τον Οκτώβριο του 1991, που ετέθη σε εφαρμογή η οδηγία 90/220 έχει εγκριθεί η απελευθέρωση για εμπορικούς σκοπούς 18 γενετικών τροποποιημένων οργανισμών. Από τον Οκτώβριο του 1998 δεν είχε εκδοθεί καμία άλλη έγκριση κάτω από το νομοθετικό πλαίσιο της οδηγίας 90/220/EC, ενώ 13 αιτήσεις ήταν σε αναμονή τη χρονική στιγμή της κατάργησής της από την οδηγία 2001/18/EC.

Ορισμένα Κράτη - Μέλη χρησιμοποιώντας το άρθρο 16 της οδηγίας 90/220 απαγόρευσαν προσωρινά τη διάθεση στην αγορά γενετικά τροποποιημένων προϊόντων αραβόσιτου και ελαιοκράμβης (oilseed rape) στις γεωγραφικές περιοχές τους.

Πόσοι ΓΤΟ έχουν εγκριθεί για χρήση τους σε προϊόντα;

Προϊόντα από 16 ΓΤΟ μπορούν να διατίθενται νόμιμα στην Ευρωπαϊκή αγορά και αυτά είναι τα εξής: - Μια γενετικά τροποποιημένη ποικιλία σόγιας και μια ΓΤ ποικιλία αραβόσιτου, που έλαβαν έγκριση κάτω από το πλαίσιο της οδηγίας 90/220, πριν την έναρξη εφαρμογής του Κανονισμού 258/97. - Επεξεργασμένα τρόφιμα που προέρχονται από 7 ΓΤ ποικιλίες ελαιοκράμβης, 4 ΓΤ ποικιλίες αραβόσιτου και λάδι από 2 ΓΤ ποικιλίες σπόρων βαμβακιού. Όλα αυτά τα προϊόντα έχουν χαρακτηριστεί ως "ουσιαστικά ισοδύναμα" σύμφωνα με τον Κανονισμό 258/97. Δέκα (10) αιτήσεις έγκρισης ΓΤΤ βρίσκονται σήμερα σε διάφορα στάδια της διαδικασίας έγκρισης, η οποία τώρα πλέον θα πραγματοποιηθεί με το καινούργιο νομοθετικό πλαίσιο.

Ποιοι είναι οι υφιστάμενοι κανόνες για τις γενετικά τροποποιημένες ζωοτροφές και ποιες έχουν εγκριθεί;

Μέχρι σήμερα δεν υπήρχε κοινοτική νομοθεσία που να αφορά τη χρήση γενετικά τροποποιημένου υλικού σε ζωοτροφές, κάτι που αλλάζει όμως με την καινούργια νομοθεσία, η οποία επιβάλλει την εφαρμογή διαδικασιών έγκρισης ΓΤΖ, ανάλογων με αυτών της έγκρισης ΓΤΤ. Παρόλα αυτά, οκτώ (8) ΓΤΟ έχουν εγκριθεί σύμφωνα με την Οδηγία 90/220 για χρήση τους στις ζωοτροφές.

Ποιοι είναι οι υφιστάμενοι κανόνες επισήμανσης;

Από το 1997 η επισήμανση της παρουσίας ΓΤΟ στα τρόφιμα είναι υποχρεωτική. Από τις 17.10.2002 η οδηγία 2001/18/ΕΚ προβλέπει τα Κ-Μ να παίρνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να διασφαλίζεται η επισήμανση των ΓΤΟ στα τρόφιμα σε οποιοδήποτε στάδιο διάθεσης στην αγορά.

Ο Κανονισμός 258/97 επιβάλλει την υποχρεωτική επισήμανση τροφίμων και συστατικών που περιέχουν ή αποτελούνται από ΓΤΟ, χωρίς αυτό να έχει καμία επίπτωση στις άλλες απαιτήσεις επισήμανσης που επιβάλλει η Κοινοτική νομοθεσία. Στα τρόφιμα όμως που παράγονται από ΓΤΟ, αλλά δεν ανευρίσκεται στο περιεχόμενό τους γενετικά τροποποιημένη πρωτεΐνη ή DNA δεν απαιτείται επισήμανση, κάτι που αλλάζει με το καινούργιο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο επιβάλλει την επισήμανση των ΓΤ προϊόντων ανεξάρτητα αν ανιχνεύεται στο περιεχόμενό τους γενετικά τροποποιημένο υλικό.

Οι απαιτήσεις επισήμανσης που επιβάλλουν οι Κανονισμοί 1139/98, 50/2000 και 49/200 έχουν ήδη αναφερθεί. Σε ότι αφορά την επισήμανση των ΓΤ ποικιλιών σπόρων, αυτή είναι υποχρεωτική σύμφωνα με την Οδηγία 98/95/EEC, ενώ για την επισήμανση των ΓΤ ζωοτροφών δεν υπήρχε μέχρι σήμερα καμία απαίτηση επισήμανσης.

1. Τι είναι η Δισφαινόλη A και πού χρησιμοποιείται;

Η BPA είναι μία οργανική χημική ένωση, η οποία κυρίως χρησιμοποιείται ως πρόσθετο με άλλα χημικά για την παρασκευή πολυκαρβονικών πλαστικών (PC). Τα πλαστικά αυτά μπορούν να αναγνωριστούν από το σύμβολο PC. Πλαστικά που περιέχουν BPA παρουσιάζουν εξαιρετική ανθεκτικότητα στη θερμότητα είναι άκαμπτα, ελαφριά και διάφανα. Η ΒΡΑ χρησιμοποιείται σε διάφορες συσκευασίες τροφίμων και αναψυκτικών, σε πλαστικά μπουκάλια, ως επίστρωση σε ορισμένες μεταλλικές κονσέρβες τροφίμων και αναψυκτικών, σε οικιακά ηλεκτρικά σκεύη και σε παιδικά παιχνίδια. Σύμφωνα με στοιχεία πρόσφατης μελέτης του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Φορέα Περιβάλλοντος (UBA, 2010) για την ΒΡΑ (1) , κατά το 2006 παρήχθη εντός της ΕΕ περίπου το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής (1, 15 εκ τόνοι/ετησίως) της εν λόγω χημικής ουσίας, με την Γερμανία να κατέχει την μερίδα του λέοντος (~70%).

2. Υπάρχει σχετική νομοθεσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την παρασκευή πλαστικών με ΒΡΑ;

Η χρήση της BPA σε υλικά που έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα είχε επιτραπεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση σύμφωνα με την οδηγία 2002/72/ΕΚ σχετικά με τα πλαστικά υλικά και αντικείμενα που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τα τρόφιμα. Η παραπάνω οδηγία καταργήθηκε από 1η Μαΐου 2011. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ειδικό όριο μετανάστευσης (specific migration limit) για την μεταφορά της ουσίας στα τρόφιμα έχει οριστεί στα 0.6mg ουσίας/kg τροφίμου. Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (European Food Safety Authority-ΕFSA) έχει θέσει ως ανεκτή ημερήσια πρόσληψη (tolerable daily intake – TDI) για την ΒΡΑ τα 0.05 mg/kg σωματικού βάρους ανά ημέρα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά από σχετική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Μόνιμη επιτροπή για την Τροφική Αλυσίδα και την Υγεία των Ζώων κατά την τελευταία της συνεδρία (Νοέμβριος 2010) κατέληξε με πλειοψηφία στην εκπόνηση οδηγίας για την απαγόρευση της χρήσης της Bisphenol A σε πλαστικά μπουκάλια βρεφικής διατροφής (0-12 μηνών). Η συγκεκριμένη οδηγία προήλθε ως το αποτέλεσμα διαβούλευσης αρκετών μηνών μεταξύ των υπηρεσιών της Επιτροπής, της EFSA (που όπως θα αναφερθεί ακολούθως, παρακολουθεί στενά όλες τις επιστημονικές εξελίξεις) των κρατών-μελών και τη βιομηχανίας. Την 1η Απριλίου 2011 εκδόθηκε ο Εκτελεστικός Κανονισμός 321/2011 (δείτε εδώ) της Επιτροπής για την τροποποίηση του Κανονισμού (EE) αριθ. 10/2011 όσον αφορά τον περιορισμό της χρήσης της Δισφαινόλης Α στα πλαστικά μπουκάλια βρεφικής διατροφής. ‘Ετσι, από την 1η Μαΐου 2011 απαγορεύεται η χρήση της BPA στην παρασκευή πλαστικών μπουκαλιών διατροφής των βρεφών, ενώ από την 1η Ιουνίου 2011 θα εξαλειφθεί εντελώς η διάθεση και η εισαγωγή στην Ευρωπαϊκή Ένωση των αντιστοίχων προϊόντων που περιέχουν BPA.

Παράλληλα, η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία για τις χημικές ουσίες, γνωστή ως REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals(2) ), τέθηκε σε ισχύ τον Ιούνιο του 2007. Ένας από τους κύριους στόχους του REACH είναι να βεβαιώνει ότι υπάρχουν επαρκείς διαθέσιμες πληροφορίες ώστε να είναι σε θέση να αξιολογηθούν οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι των χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στις διάφορες βιομηχανικές εφαρμογές (και επομένως και στη βιομηχανία παραγωγής πλαστικών) τόσο για την ανθρώπινη υγεία όσο και το περιβάλλον Στο πλαίσιο του REACH, οι χημικές ουσίες που προκαλούν πολύ μεγάλη ανησυχία (Substances of very high concern-SVHS) επιβάλλεται να αξιολογούνται διεξοδικά (μέσω της διαδικασίας εξουσιοδότησης-Authorisation) προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι κίνδυνοι από τις ουσίες αυτές ελέγχονται επαρκώς. Σύμφωνα λοιπόν με τις διατάξεις του REACH, οι παρασκευαστές αλλά και χρήστες της BPA επιβάλλεται να περιγράφουν με σαφήνεια και ακρίβεια τις ασφαλές συνθήκες χρήσης της συγκεκριμένης χημικής ουσίας και εφόσον (και όπου) χρειάζεται να εφαρμόζουν τα ενδεδειγμένα μέτρα μείωσης επικινδυνότητας της.

3. Έκθεση του ανθρώπινου οργανισμού σε ΒΡΑ

Λόγω της ευρείας βιομηχανικής χρήσης της ΒΡΑ, υπάρχουν πολύ τρόποι εκθέσεις του ανθρώπινου οργανισμού σε αυτή τη χημική ουσία. Για παράδειγμα, μέσω χημικών διαδικασιών υδρόλυσης, η BPA δύναται να μεταναστεύει από την εσωτερική στρώση της κονσέρβας που την εμπεριέχει προς στο τρόφιμο, σε επίπεδα ανίχνευσης που κυμαίνονται μεταξύ των 5 και 38 ppm. Σε χαμηλότερα επίπεδα (0.5-5 ppm), η ΒΡΑ έχει επίσης εντοπιστεί στο πόσιμο νερό, προερχόμενη από πολυμερή υλικά που χρησιμοποιούνται στις διαδικασίες αποθήκευσης και διανομής του.

Το 2006 η EFSA αξιολόγησε την ΒΡΑ δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στα βρέφη και παιδιά που ανήκουν στις ομάδες με τις μεγαλύτερες πιθανότητες διατροφικής έκθεσης σε BPA σε σχέση με το σωματικό βάρος. Σύμφωνα με την EFSA, ένα βρέφος 3 μηνών με σωματικό βάρος 6 κιλών περίπου, το οποίο τρέφεται μέσω πλαστικού μπιμπερό κατασκευασμένο από ΒΡΑ θα χρειαστεί να καταναλώσει περισσότερο από 4 φορές τον αριθμό των γευμάτων που συνήθως καταναλώνει ανά ημέρα, για να πλησιάσει την TDI δόση. Συμπερασματικά, σύμφωνα με την παραπάνω γνωμοδότηση της EFSA, η πιθανή πρόσληψη ΒΡΑ για τα βρέφη και τα παιδιά εκτιμάται ότι είναι αρκετά κάτω από τη δόση TDI (<0.05 mg/kg σωματικού βάρους/ημέρα). Υπενθυμίζεται ότι, η ανεκτή ημερήσια πρόσληψη (TDI) είναι η ποσότητα μιας ουσίας, εκφραζόμενη ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα, η οποία εκτιμάται ότι μπορεί να προσλαμβάνεται ημερησίως σε όλη τη διάρκεια της ζωής χωρίς να επιφέρονται ανεπιθύμητες επιδράσεις στην υγεία.

Η EFSA λαμβάνοντας υπόψη όλες τις μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σχετικά με την BPA κατά την τελευταία πενταετία επικαιροποίησε πρόσφατα (Σεπτέμβριος 2010) την επιστημονική γνωμοδότηση του 2006. Αναλυτικές πληροφορίες για την 2010 γνωμοδότηση της EFSA δίνονται στην παράγραφο 5.

Στην προαναφερθείσα γερμανική μελέτη (UBA, 2010) γίνεται ωστόσο αναφορά και σε ορισμένες έρευνες που έχουν υπολογίσει σε κάποιες περιπτώσεις τη μέση ημερήσια πρόσληψη (median daily intake) για τα βρέφη κοντά στο 0.8 mg/kg σωματικού βάρους/ημέρα, με ακόμα ψηλότερες τιμές σε μεγαλύτερα παιδιά που προσεγγίζουν ακόμα και τα 7 mg/kg σωματικού βάρους/ημέρα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σε σχετικά καθησυχαστικά συμπεράσματα σχετικά με την επίδραση της ΒΡΑ στην ανθρώπινη υγεία, καταλήγουν:

• (α) H μελέτη αξιολόγησης επικινδυνότητας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (η οποία εκπονήθηκε το 2003-στα πλαίσια του Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (ΕΚ) 794/93(3) για τις υπάρχουσες χημικές ουσίες-και αναθεωρήθηκε το Φεβρουάριο του 2010 στη βάση αξιολόγησης νέων ερευνητικών δεδομένων)(4) , αν και αυτή επικεντρώνεται περισσότερο στις περιβαλλοντικές επιδράσεις που προκύπτουν από τη χρήση της εν λόγω χημικής ουσίας.
• (β) Η γνωμοδότηση του Γερμανικού Φορέα Αξιολόγησης Επικινδυνότητας(5) (ΒfR-Federal Institute for Risk Assessment) σχετικά με πρόσφατες μελέτες (Stump et al, 2010, Ryan et al., 2010), τα ευρήματα των οποίων δε στοιχειοθετούν ιδιαίτερη ανησυχία για πιθανές τοξικές επιδράσεις της ΒΡΑ στο ανθρώπινο νευρικό σύστημα.
• (γ) H αξιολόγηση του Γαλλικού Φορέα τροφίμων (AFSSA-Agence Française de Sécurité Sanitaire des Aliments), ο οποίος δημοσιοποίησε προσφάτως (Απρίλιος 2010) στοιχεία σχετικά με την μέση έκθεση του γαλλικού πληθυσμού στη Δισφαινόλη-Α, που βρέθηκε 50-100 φορές χαμηλότερη από την TDI τιμή που έχει ορίσει η EFSA.

4. Ποιά είναι η μέχρι σήμερα η αξιολόγηση επικινδυνότητας για τις επιπτώσεις της ΒΡΑ στην υγεία;

Μέχρι σήμερα, επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι κάτω από ειδικές συνθήκες (π.χ. υψηλή θερμοκρασία, και εκτεταμένος χρόνος αποθήκευσης τροφίμου, επανειλημμένη χρήση-καταπόνηση), η ΒΡΑ μπορεί να εισχωρήσει στο τρόφιμο και εν συνεχεία στον ανθρώπινο οργανισμό επιφέροντας ενδοκρινολογικές διαταραχές.

Μια σειρά μελετών για το μεταβολισμό του BPA έχουν πραγματοποιηθεί σε πειραματόζωα, κυρίως σε επίμυες. Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών δείχνουν ότι η BPA απορροφάται ταχέως από το γαστρεντερικό σύστημα (ΓΕΣ) μετά από την κατάποση και στη συνέχεια μεταβολίζεται κυρίως σε γλυκουρονίδιο BPA στο ήπαρ. Η απέκκριση της BPA και των μεταβολιτών της ολοκληρώνεται σε διάστημα 2-3 ημερών. Ωστόσο, μια πρόσφατη κλινική μελέτη σε ανθρώπους (εθελοντές), κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι μεταβολίζουν την BPA που χορηγείται από το στόμα πολύ πιο γρήγορα και πιο ολοκληρωμένα σε σχέση με τους επίμυες (rats).

Πρέπει να τονίσουμε ότι για την κατανόηση των τοξικών επιδράσεων της BPA οι μέχρι τώρα μελέτες βασίζονται κυρίως σε πειραματόζωα(6) . Αν και υπάρχει γενική συμφωνία σχετικά με την ικανότητα της BPA να προκαλεί δυσμενείς επιπτώσεις σε αυτά τα ζώα όταν χορηγείται σε υψηλές δόσεις, η ικανότητά της να επιφέρει παρενέργειες και σε χαμηλές δόσεις αποτελεί αντικείμενο διαφωνίας. Η διαφωνία αυτή κυρίως επικεντρώνεται (α) σε ενδεχόμενες δυσμενείς επιδράσεις κατά την αναπαραγωγή και την ανάπτυξη σε χαμηλές δόσεις χορήγησης ουσίας BPA, και (β) για το αν ή όχι η BPA είναι ικανή να διαταράσσει το ενδοκρινές σύστημα σε τέτοιες δόσεις. Οι επιστημονικές έρευνες για τις επιπτώσεις της ΒΡΑ στην υγεία, καθώς επίσης και η αξιολόγηση της επικινδυνότητας της ουσίας από αρμόδιες αρχές σε όλο τον κόσμο (π.χ. EFSA, AFFSA, NTP, USDA) συνεχίζονται. Ωστόσο, η αβεβαιότητα σχετικά με την ασφάλεια της χρήσης της BPA για την ανθρώπινη υγεία εξακολουθεί να υφίσταται αποτελώντας το βασικό λόγο για την πρόσφατη απαγόρευση της σε πλαστικά μπουκάλια βρεφικής διατροφής σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως αναφέρθηκε στην παράγραφο 2.

1. Η μελέτη είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα 2010, (δείτε εδώ) 
2. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1907/2006, OJ 30.12.2006, L 396/1
3. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 793/93, OJ 05.04.93, L 084/1
4. Μελέτη διαθέσιμη στην ιστοσελίδα (δείτε εδώ) 
5. BfR Opinion Nr 035/2010 29 July 2010, διαθέσιμη στην ιστοσελίδα: (δείτε εδώ)

1. Τι είναι οι αρωματικές ύλες και γιατί χρησιμοποιούνται στα τρόφιμα;

Αρωματικές ύλες (flavourings) είναι οι ουσίες («φυσικές» και «τεχνητές»), οι οποίες δεν προορίζονται/αναμένονται να καταναλωθούν ως έχουν, αλλά προστίθενται στα τρόφιμα ώστε στα τελικά παραγόμενα προϊόντα, να:

• προσδώσουν συγκεκριμένο άρωμα ή/και γεύση (τέτοια χρήση για παράδειγμα είναι η προσθήκη εκχυλισμάτων εσπεριδοειδών για την παραγωγή αρωματισμένων μη αλκοολούχων ποτών) ή

• μεταβάλουν/τροποποιήσουν το άρωμα ή/και τη γεύση, στην περίπτωση κατά την οποία η παραγωγική διαδικασία (όπως η θερμική επεξεργασία) έχει αλλοιώσει τα αυτά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά (τέτοια χρήση για παράδειγμα αφορά η προσθήκη αρώματος βανίλιας/εκχυλισμάτων φρούτων σε επιδορπίων γιαουρτιού).

Οι αρωματικές ύλες έχουν μακρά ιστορία ασφαλούς χρήσης στη βιομηχανία τροφίμων και χρησιμοποιούνται ως επί των πλείστων σε ζαχαρώδη, αναψυκτικά, δημητριακά, εκλεκτά αρτοσκευάσματα (όπως κέικ) και επιδόρπια γιαουρτιού για την απόδοση συγκεκριμένης γεύσης ή/και αρώματος. Συνήθως οι αρωματικές ύλες επιτυγχάνουν το τεχνολογικό τους αποτέλεσμα σε πολύ μικρές ποσότητες χρήσης, οπότε η έκθεση του καταναλωτή σε αυτές, μέσω της πρόσληψης τελικών προϊόντων, αναμένεται να είναι ιδιαίτερα χαμηλή.

Σημειώνεται ότι σε καμία περίπτωση, οι αρωματικές ύλες δεν θα πρέπει, ιδίως, να χρησιμοποιούνται κατά τρόπο παραπλανητικό για τον καταναλωτή σχετικά με θέματα που αφορούν μεταξύ άλλων τη φύση, τη φρεσκάδα, την ποιότητα των χρησιμοποιούμενων συστατικών, το φυσικό χαρακτήρα ενός προϊόντος ή της διαδικασίας παραγωγής, ή τη διατροφική αξία του προϊόντος.

2. Ποιες αρωματικές ύλες μπορούν να χρησιμοποιούνται στα τρόφιμα; Υπάρχει σχετικός ορισμός;

Οι αρωματικές ύλες χρησιμοποιούνται για να βελτιώσουν ή να τροποποιήσουν την οσμή και/ή τη γεύση των τροφίμων προς όφελος του καταναλωτή. Για το σκοπό αυτό, η ισχύουσα ενωσιακή νομοθεσία (βλ. κάτωθι) προβλέπει ότι μπορούν να χρησιμοποιούνται:

Α) αρωματικές ύλες, οι οποίες χρησιμοποιούνται ή προορίζονται να χρησιμοποιηθούν εντός και επί των τροφίμων,

Β) συστατικά τροφίμων με αρωματικές ιδιότητες

Γ) τρόφιμα που περιέχουν αρωματικές ύλες ή/και πρώτες ύλες για συστατικά τροφίμων με αρωματικές ιδιότητες

Δ) πρώτες ύλες για αρωματικές ύλες ή/και πρώτες ύλες για συστατικά τροφίμων με αρωματικές ιδιότητες.

Ειδικότερα, Όσον αφορά στις αρωματικές ύλες, αυτές διακρίνονται σε στις ακόλουθες έξι κατηγορίες:

A) Aρωματικές ύλες